Diccionario
Herramientas
Verbos en español
equivalencia es | cat gra es | |
---|---|---|
abandonar | chome ĩxadia kome ĩxedigi jĩgiajaa' chomẽxa diaxa | v. v. c. |
ablandar | chãpegina ãpe ãpo ãpodu ãpe'aidi ãpe'aixu ãpe'aidu chãpega | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
abochornar | duudãja duudodi duudoxu duudodu duudoena gwedijina duudanaja duudana duudãdi duudãxa | s. m. v. adj. loc. nom. v. c. |
abofetear | yayada yaipe yaipo yaipadu yaipaidi yaipaixu yaipaidu podaga podagãgi | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
abordar | badaga rodaga | v. v. c. |
aborrecer | jedagãgi jedaga | v. v. c. |
abortar | yulubinaxa yulubaxa | v. v. c. |
aboyar | poada popode popodo popodu popaidi popaixu popaidu fepe podada | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
abrazar | jaidaga jaidagãgi jaipage jaipogo jaipogodu jaipagaidi jaipagaixu jaipagaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
abrir | kãĩdaga ajwa kãĩdada kãpade kãpado kãpadodu kãpadaidi kãpadaixu kãpadaidu aja seaga kañadojoã rãjagaja rãjaganadi rãjagãdi ajagojoa | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
absorber | ñoagaja ñojaxadanadi ñojadagana ñopagaidi ñopagaixu ñopagaidu yubaxada lubadaga | v. s. m. s. f. s. pl. |
abstener | fiemada | v. |
abuelo, abuela | da'de chãse tãsebodu jaĩdina chãse da'debodu da'do da'dobodu da'dexa da'doxa | s. f. s. pl. s. m. s. f. pl. loc. verb. |
acabar | gwaijagaañadi gwaipagame gwaipagamo gwaipagamodu judaga juaama juegamia jutema'di jupadage jupadago jupadagodu chĩxediã ĩxediã ĩxadagamina gwaigama gwaigamina gwaidaga | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
acalambrar | ubadagi ubadagina | v. |
acalorar | duudodi duudoxu duudodu duudãja duudãdi duudãxa | v. adj. |
acampar | chojaga kãdaja kãdadina | v. |
acariciar | babadagãgi chõbãxadaga chichaya | v. |
acarrear | diyofaxadaga | v. |
acatar | ona chĩxa'da ona tĩxadia'na'di oni jĩxididianadi | v. |
aceptar | cheedaga fãdaga fãdagadi | v. |
acercar | kedajaja kepodojo kepodoje kepodojodu yenexina kekwada yenexinana | v. s. m. s. f. s. pl. |
acertar | gwi'ada | v. |
achicar | chichaxejã'da gwiada | v. |
acidular | obie'a o'bi'e'aja | v. |
aclarar | yea mo'ea yeebea yetamina joo'da yetama | v. |
acoger | nojõdiina | v. |
acogollar | õbeya | v. |
acomodar | bee'daga bee'dagia bepe'daidi bepe'daixu bepe'daidu | v. adj. |
aconsejar | sõde'dadi | v. |
acordar | chome ĩxa chome ĩxeaja chome ĩxadi jome ĩxodiãdi | v. |
acosar | fañada | v. |
acostumbrar | bajaamaja jiña'da | v. |
acusar | yia'giada yipagaidi yipagaixu yipagaidu ũbamaiga | v. adj. |
adelantar | pamemada pamemi'da | v. |
adeudar | eetaxa'da | v. |
adiestrar | māsodagãdi baamaja bajaamaxadajaa bapaame bapaamo bapaamodu masoda'gaidi masoda'gaixu masoda'gaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
adjudicar | ĩãda'gaja | v. |
admirar | chomo uba'maja chomo uba'mi'aja'ɾi ĩta'gajaa' ĩta'gi'aja | v. |
admitir | iche'dajaa' | v. |
adolorido, adolorida | (yo) estoy adolorido duanãdi duanãxa dudodi dudoxu dudodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
adoptar | eetaja'ri | v. |
adornar | bee'daga bepe'daidi bepe'daidu bepe'daixu bee'dagia | v. adj. |
adquirir | imomoja | v. |
adueñar | aixodimaja aixodiijaa | v. |
adulto, adulta | sĩgwe sĩgo sĩgodu sĩgo sĩgo sĩgwe joxo sĩgoxana sĩgwechana oneaixudi oneaidudi taipagame joxo | s. m./adj. s. f./adj. s. pl./adj. loc. adj. loc. verb. s. f. s. f. pl. |
advertir | pamena teagaja | v. |
afeitar | ajĩxẽ sejada'ga | v. |
aferrar | tigada | v. |
afilar | aja'tame aja'tamo aja'tamodu ajata'ga | adj. v. |
aflojar | loloda bayagajaa | v. |
agachar | yaipe yaipo yaipodu yayaja ubeda yayaja ubeda yaipe ubeda yaipo ubeda yaipodu | s. m. s. f. s. pl. v. |
agarrar | noxadã ñajata tajado'o ĩxexebada ãdacha gwijadojãjãna bajamaja noadodoxu nojadagia ãdobe ãdobo ãdobodu chaegã nodadãxa nopae nopao nopaodu nodada | v. s. f. s. pl. s. m. v. c. |
agotar | gwayadaga juaada gwayagama juaama gwayagamina gwayagamiã ĩxediã gwaijagaañadi jutema'di chĩxediã gwaipagame jupadage gwaipagamo jupadago gwaipagamodu jupadagodu ĩxadagamina | v. s. m. s. f. s. pl. |
agriar | obie'a o'bi'e'aja | v. |
agrio, agria | sea seato seaxagato u'taito | adj. loc. verb. |
agrupar | ñededaga | v. |
aguantar | ũbadaga axi tedaga ikwaa yajamina axade axadajaa' axado axadodu yadama yajama | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
aguardar | chĩsagaja chĩsaginaxa jĩsagina ĩsaginadida tĩsagajã ĩsage ĩsago ĩsagodu sogojodi juagãge | v. s. m. s. f. s. pl. |
aguijar | ñõdaga ñoadadi | v. |
agujerear | chẽ'ãda | v. |
agujero | gwaixu tabixu gwaixu gwaixu kelecha | s. m. loc. nom. loc. verb. |
agusanar | juunogaja juuno yajoadi juunoge juunogo juunogodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
ahielar | dide'aja | v. |
ahijar | nẽẽ noãdaja | v. |
ahogar | sõjõbe sõjõbo sõjõbodu sõjõã sõjõã õã sõjõxã | v. s. m. s. f. s. pl. |
ahondar | ta'bi'daja | v. |
ahorcar | chõkwa aletaja õkwa aletagi'aja | v. |
ahorrar | be'eja be'eja palata be'egadi bedega bejegaxa | v. |
ahuecar | rãjagaja rãjaganadi rãjagãdi | v. |
ahumar | jubagaja omejagã iyaja iya iamina ipudi ipuxu ipudu ipadaidi ipadaixu ipadaidu iniaja pajĩdi | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
aislar | jeje'aja jeje'iajaa' jejebie jejebio jejebiodu gwajadaja | v. s. m. s. f. s. pl. |
ajustar | tigadaxa'daja | v. |
alabar | bae tea'gaja | v. |
alargar | ñokwidagi'a ñokwidaga | v. |
albergar | omadaxa'daja | v. |
alcanzar | taijamadixa tayami'aja taipama'ge taipama'go taipama'godu fãjãdamaja | v. s. m. s. f. s. pl. |
alegrar | chõbeaja õbea õbeãdi õbeãxu õbeãdu omo seeta'gãdi omo seetaˀge omo seetaˀgo omo seeta'godu sebi ajãxa | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
alentar | baidãga bai'magẽda bayamaxada bayamo bae bãbe bae bãbo bae bãbodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
aletear | gwejaa' | v. |
alimentar | chikweda chikwedãdi ella alimenta a otra ikwede ikwedo ikwedodu | v. v. c. |
alisar | jõĩtaja | v. |
aliviar | bayamaja bayamo baidãga bai'magẽda bae bãbe bae bãbo bae bãbodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
aljibe | taixu taixua taixuama gwaixu tabixu gwaixu gwaixu kelecha | s. m. s. m. pl. loc. nom. loc. verb. |
almacenar | soxadamã socha'tã sojodana muna'daja sodaga | v. |
alumbrar | texadage texadago texadagodu sidada sipade sipado sipadodu yedega yepege yepego yepegodu badagina bapogo bapogodu imegaa'ja texadagadi | v. s. m. s. f. s. pl. |
amaestrar | yeka'daja | v. |
amamantar | chaña chaña dagãdi tañe daxadanadi chañe daxadi | v. |
amanecer | yeamina yea mo'ea yeebea yetamina yepãchodi yedamaga yeemoe'gẽ'dara | v. loc. adv. |
amansar | bajaamaxadajaa baamaja bapaame bapaamo bapaamodu māsodagãdi masoda'gaidi masoda'gaixu masoda'gaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
amañar | māsodagãdi baamaja bajaamaxadajaa bapaame bapaamo bapaamodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
amar | chõbẽgaja | v. |
amarillo, amarilla | duba dubo duba jẽxoe dubate chĩxa duba jĩxoea eeba amalijã amalikwa amalikwe amalijẽ amaline amaliche amalibo amalima amalime amalino amalixo amalixẽ amalide amalie amalimé amalichu amalijwã amalite amalipu amalimo amalixũ amaliyu amalito amaliñú amalita amaliña amaliñu amãri jĩxoea amali | adj. loc. verb. |
amarrar | gwĩãdaja gwĩpada'ge gwĩpada'go gwĩpada'godu gwĩãdaga gwĩpade gwĩpada'gaidi gwĩpada'gaixu gwĩpada'gaidu chayã chaegã chaideabadi chaipe'ge chaipe'go chaipe'godu aletage aletago aletagodu jejediãdi yoaja gwĩdada gwĩdadaga gwĩxada gwĩãdãdi gwiãdaxa gwĩãdago gwĩxadaxa | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
amenazar | o'ba'daja | v. |
amo | taixodi taixoxu taixodu aixodijaa | s. m. s. f. s. loc. verb. |
amonestar | sõde'daja | v. |
amontonar | soxadamã socha'tã muna'daja sodaga sojodana | v. |
amorochar | sãdãdi sãjãdi | v. |
anaranjado, anaranjada | duba dubo duba jẽxoe dubate chĩxa duba jĩxoea eeba | adj. loc. verb. |
anciano, anciana | sĩgwe sĩgo sĩgodu sĩgo sĩgo sĩgwe joxo taipagame joxo oneaixudi oneaidudi sĩgoxana sĩgwechana | adj. loc. adj. loc. nom. loc. verb. |
andar | guxame gupe gupo gupodu jĩdaxaĩna guda guxina gupiaidi gupiaixu gupiaidu | v. s. m. s. f. s. pl. |
anegar | oxee'maja | v. |
angosto, angosta | ichajẽ ichajãjẽ ichakwajẽ ichakwejẽ ichanejẽ ichachejẽ ichabojẽ ichamajẽ ichamejẽ ichanojẽ ichaxojẽ ichaxẽjẽ ichadejẽ ichaejẽ ichaméjẽ ichachujẽ ichajwãjẽ ichatejẽ ichapujẽ ichamojẽ ichaxũjẽ ichayujẽ ichatojẽ ichatajẽ ichañajẽ ichate ichañujẽ isajẽa | adj. loc. verb. |
anudar | sekwete kelecha | v. |
apaciguar | bayaxa'daja ñageeaja bayaxadãdi bayaxadãxu bayaxadãdu | v. |
apagar | nodaja osa iyea | v. |
aparear | kwañaja | v. |
aparecer | joamadinasa | v. |
apartar | gwajanaxa bejaginaadi | v. |
apegar | bajaaja | v. |
aplanar | sea axa'daja see'eja | v. |
aplastar | dodega | v. |
aplaudir | chumoo rayaja | v. |
aplicar | panaja panigi'aja | v. |
aporrear | porria porridi porrixu porridu | v. |
apostar | potajina | v. |
apoyar | seadagaa | v. |
aprender | yekadaga yekadagaidi yekadagaixu yekadagaidu yekabe yekabo yekabodu | v. adj. s. m. s. f. s. pl. |
apretar | yiagaja no'odote ro'odoa tigada tĩgadi'a ro'odoteã | v. |
aprisionar | jarraja jarrige jarrigo jarrigodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
apropiarse | ĩãgi'aja | v. |
aproximar | yene'daja | v. |
apuntar | o'ba'daja | v. |
apuñalar | seadaga | v. |
arañar | tõbãdaja tõpade tõpado tõpadodu tõpadaidi tõpadaixu tõpadaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
arar | saji soãdaja | v. |
arder | dile'aja leleaja | v. |
armar | juetapuo | v. |
arrancar | kãĩdaga kãĩtaga kãĩjaga kaĩpage kaĩpago kaĩpagodu yobagaja yoba'giaja bayagaja gwide | v. s. m. s. f. s. pl. |
arrastrar | deaja deigi'aja gwea | v. |
arrear | jayagaja | v. |
arrebatar | deaja depiaidi depiaixu depiaidu | v. adj. |
arreglar | bee'daga bee'dagia bepe'daidi bepe'daixu bepe'daidu | v. adj. |
arrepentir | fie'maja panadami'aja | v. |
arriba | mumẽda otoona inãda inage inago inagodu munãda inagaxẽ muna iyu muna munãda ĩxa | adv. loc. adv. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
arrimar | subamaja keedaja kexadaja | v. |
arrinconar | ñoanada'gaja | v. |
arrodillarse | ñõja ñõda tedega ñõjoina tedega ñõja ñõda tepege ñõja ñõda teegaja | v. |
arrojar | i'yaja teaja fiãdaja | v. |
arropar | muãja | v. |
arrugar | lĩga lĩgajẽ lĩge lĩgo lĩgodu lĩtaja | adj. v. s. m. s. f. s. pl. |
arruinar | ubaamaxa'daja | v. |
ascender | ĩxadama kwĩxadama chĩxadama jĩxadaño jĩxadaminaadara | v. loc. verb. |
asear | ãjĩbaxa'daja ãjĩbaxa'dagama | v. |
aserrar | sañadaja | v. |
asesinar | dadaga daxãxa dadagãdi dapee dapeo dapeodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
así | ñe'e mai'nana manaa ĩxã ĩxo'a | adv. loc. verb. |
asignar | gwajadaja | v. |
asir | ñie'ja | v. |
asistir | eyagaja boaxa'diaja bae kelejiãdi guda gua eyaga | v. |
asolear | didiga didagina didigaga diodi | v. |
asomar | yijana mũdami | v. |
aspirar | ĩguba noãdaja juagaja jupage jupago jupagodu judaga judagina jujaga'gaa' | v. s. m. s. f. s. pl. |
astuto, astuta | dinabe dinabo bepe'ge bepe'go bepe'godu chĩpa ĩxodi dinabadu | loc. verb. s. m. s. f. s. pl. |
asustar | todia toxiã tobixadaja topie topieo topieodu saxatee saxateo saxateodu soxatea soxada soxata tojiã | v. s. m. s. f. s. pl. |
atacar | bañadaja muna ũpaminãja feñadaja | v. |
atajar | chayã chaegã chaideabadi chaipe'ge chaipe'go chaipe'godu | v. s. m. s. f. s. pl. |
atar | gwĩãdaja gwĩpada'ge gwĩpada'go gwĩpada'godu gwĩpade gwipada'gaidi gwipada'gaixu gwipada'gaidu chayã chaideabadi chaipe'ge chaipe'go chaipe'godu aletago yoaja chaegã aletage aletagodu jejediãdi | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
atardecer | tãdena ina fainaxoena fainatina tãdenaja fainada faina | s. m. s. v. |
atasajar | salu kelecha | v. |
atascar | yubaja yubee'aja | v. |
atender | juega jubanaxadi | v. |
aterrizar | yobajaa' | v. |
aterrorizar | todia toxijada toxiã tobixadaja topie topieo topieodu soxataja saxatee saxateo saxateodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
atorar | gwĩ'ãjaxa | v. |
atrancar | roigi'aja roigajaja suboja suajã gwĩãjaxa robadagajo | v. adj. |
atravesar | ataa atada ata'daja ataxia yepage yepago yepagodu yepagine maana yayagiaja yadagia bodoginana | v. s. m. s. f. s. pl. loc. nom. |
atropellar | seladiãxa | v. |
aullar | seda sedaga sedina seinara sedagãxa seate'e seitedi'ta sepee sepine sepeo sepeodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
aumentar | põxa põega põjeanaxadi põpadabe põegadi põegaxu põegadu sĩgwebine yojo nẽẽ ñokwi nayu nõgu taimana taimagãda gotoma | v. s. m. s. f. s. pl. |
auxiliar | eyagaja boaxa'diajaa' bae kelejiãdi eyaga | v. |
avanzar | gwemegwã pameeda gubaja | v. |
aventar | jidama jiamaja jipame jipamo jipamodu jiama | v. s. f. s. pl. |
avergonzar | da'a jĩñã'gadia da'a jĩpã'gedia da'a jĩñã'giaja | v. |
averiguar | chakokaĩja | v. |
avisar | teagaja tekwagigãjado | v. |
ayudar | eyagaja eyaga bae kelejiãdi boaxa'diaja | v. |
ayunar | jãcha ikwadia sañagina | v. |
azotar | yadagãdi yadagãxa | v. |
baboso, babosa | takage takago takagodu takageã | adj. v. |
bailar | rĩda rĩdina rĩa rĩpe rĩpine rĩpo rĩpodu rĩpiaidi rĩpiaixu rĩpiaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
baile | riña riñana riñe ketadia riña keleja botutumo riña sã pakwal rĩpine riña yupe jupamo riña paka riña mula riña riña tooya riña ubi riña furruko pikia riña makachula riña dopa riña kayui riña ikuli riña chau riña gwaladi riña | s. m. loc. adv. loc. verb. s. |
bajar | mechianidiga mechie mechio ẽnsebatã tũjana mechiaxa mechinodu xẽsaa mechia | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. |
bajo, baja | sõkwida sõkobe sõkobo sõkobodu sõkwiaidi sõkwiaixu sõkwiaidu mipage mipago mipagodu | s. m. v. s. f. s. pl. adj. |
bandear | baitejã baitebe baitebo baitebodu baitea | v. s. m. s. f. s. pl. |
bañar | chibia chibiga ichibadi ibie ibio ibiodu ãjĩbaxa'da'ga'maja | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
barrenear | barreniojo | v. |
barrer | seadaja fedada feada fetada fepade fepado fepadodu fepadaidi fepadaixu fepadaidu | v. s. m. adj. v. c. |
barriga | teeche teechea teechejẽ teechepea teechena fikwajara | s. f. s. f. pl. adj. loc. adv. loc. verb. |
bastante | jobe jobebadu axi paxo yatexena jõkomega paxo ĩxamadi jobe jõgwina jobebena jobejẽ jĩxo | adv. adj. loc. adj. loc. verb. |
batir | mujãdana mujododi mujodoxu mujododu gwedada gwedadina | v. s. m. s. f. s. pl. |
beber | toxadi õgwe õgodu õgwa chõgwa chõgwina xõgwa toxibiadudi õgwiyaidi õgwiyaixu õgwiyaidu jobe jõgwina õgʷo | v. s. m. s. f. s. pl. adj. loc. verb. |
besar | yuaga yudagina yenejede yujagina otoda yujagina yudaga yujagina yudagãdi yupage yupago yupodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
bien | õdegadu õde õdega õdegoto õdee boa'ga õdi Jixadiã õdee sĩgwedage õdegadi õdegajã õdegakwa õdegakwe õdegajẽ õdegane õdegache õdegabo õdegama õdegame õdegano õdegaxo õdegade õdegae õdegamé õdegachu õdegajwã õdegate õdegapu õdegamo õdegaxũ õdegayu õdegañú õdegata õdegaña baechana bae xĩxa baijonadijã baibe baibo baibodu baixu bayo bainadi õdege õdego | adj. adv. loc. verb. loc. adj. v. s. m. s. f. s. pl. |
bochorno | duudoena gwedijina duudanaja duudana duuãdi duuãxa duudãja duudodi duudoxu duudodu | loc. nom. s. m. v. adj. |
bordar | bopaja bodajaa' | v. |
borrar | ãjẽ'ãja | v. |
bostezar | chaja sedagina | v. |
botar (se) | rexana repe repo repodu repaidi repaixu repaidu chibaja iina tiã chiãna bedaga | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
bramar | e'xa paka ĩã ea'jaa' | v. loc. verb. |
bravo, brava | ñajea ñape'o ñape'odu kwiña paĩxadigi du'a ñadea ñape'e ñadagãxa | adj. s. m. s. f. s. pl. loc. adj. v. |
brillar | yeepu'aja | v. |
brincar | ñopeja falecha falebe falebo falebodu faleina | v. s. m. s. f. s. pl. |
brindar | gwayagada gwaigadagana gwaegodõxu gwaegadinexa jejegamãdi gwaigadãdi | v. |
brotar | ka'maja yui'baja joibaja | v. |
bueno, buena | baĩxodi baĩxoxu baĩxudu baixu bayo bainadi õdege õdego õdegadu bae xĩxa õde õdega õdegadi õdegajã õdegakwa õdegakwe õdegajẽ õdegane õdegache õdegabo õdegama õdegame õdegano õdegaxo õdegade õdegae õdegachu õdegajwã õdegate õdegapu õdegamo õdegaxũ õdegayu õdegoto õdegañú õdegata õdegaña õdee sĩgwedage õdee boa'ga õdi jixadiã gweno | adj. v. adv. loc. verb. loc. adj. loc. adv. |
burlar | ũbadagiaja | v. |
buscar | kaĩdaga joadagaja dajigoo kaĩgaxa kaĩgã kaĩdi kaĩxu kaĩdu kãĩpigaidi kaĩpigaixu kaĩpigaidu | v. s. m. s. f. s. pl. v.t.a.m. v.t.a.f. v.t.a.pl. |
cabalgar | gudina guana guda | v. v. c. |
caber | tayamaja | v. |
caer | yadoga yabina yabachena yabacheãxa yapoge yapogo yapogodu yabojo sõdidi yabaja ñoadagãja fajagiaja ãpagaja | v. s. m. s. f. s. pl. s. |
calentar | duudaxada duuda duudomo duudoto duudajwã duudajẽ | v. adj. |
callar | doxena chaja doxena ĩxe doxena ĩxo doxena ĩxodu ñate ĩxaja ñate ĩxe ñate ĩxo ñate ĩxodu tepagedi tepagoxudi tepagodudi juli tepage'e mudo juli tepage'o mudo juli tepago'du mudo | v. s. m. s. f. s. pl. |
calmar | ñageeaja gwe'maja'a feyaja bayaxa'daja bayaxadãdi bayaxadãxu bayaxadãdu | v. |
calzar | anaja jana janagoxoa anagaja | v. |
cambiar | kãbia'gaja jayada'ga chiyu tamaja ixodagaja ãjĩbaxadagaja kãbijagata | v. loc. verb. |
cansarse | jeamada fwadima fwaxima fwajima fwapime fwapimo fwapimodu fwadima chaa fwadima chĩga fwadimã tedega fwadimã mañucha fwajixẽ chĩxa | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
cantar | koja rĩda koja rĩjana koja rĩja koja rĩĩna koja rĩpe koja rĩpo koja rĩpodu koja rĩpiaidi koja rĩpiaixu koja rĩpiaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
caño | oxe oxeyuena oxeda oxeã achito achitona achieto achea achetojẽ achito iyu achito oxe oxe iyu oxeama | loc. nom. loc. verb. s. m. s. s. f. |
capacitar | kelẽjoodi kelẽjoodiraa | v. |
capear | gweaja | v. |
carcajada | chĩbadaa chaja sedajana chĩbada chũbadina ũbadina ĩbadine | v. |
cargar | kokochagãdi kokobe kokobo kokobodu sĩxiodi kokocha | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
carne | de'te oobea de'axa de'a de'aba ichajẽ de'te de'a roiga | s. m. s. f. loc. verb. loc. adv. |
castigar | katigaja katigoãta | v. |
castrar | bojigadi kapone apicha apicha jiyaya ige bojodi | v. s. m. |
catibía | kwãndite kwãdi kwãdijõ kwãditena kwãdigi kwãdigita sebaa kwãndite kwãndi gada'gojo | s. f. s. f. pl. loc. nom. s. loc. verb. |
causar | ise'xa'daja | v. |
cazar | ẽba dajina ẽba dapadu ẽba dape ẽba dapo yiaga yidãxoxẽdi yidagagãdi dadajã ẽbaidi ẽbaixu ẽbaidu datana pajĩ daja pajĩ dajina pajĩ dape pajĩ dapo pajĩ dapodu pajĩ dapiaidi pajĩ dapiaixu pajĩ dapiaidu chẽbada ẽbadajina | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
celebrar | jãsetaja | v. |
cenar | tãdena ikwa xiko | v. |
centrar | paxo yeemo'taja | v. |
cerrar | axwa jarraa | v. |
chapucear | mãjãñãjã | v. |
charlar | tedaga tedagina tedagaga tedagadiga tedagadi tedagigi tedagigãgido tedagigido tedagidiãdi tepage tepago tepagadu tepagaidi tepagaixu tepagaidu ajadaja yeaxanaja | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
chicurear | yo'odojoa | v. |
chiflar | sebiã sebibe sebibo sebibodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
chillar | sedagãxa seate'e seitedi'ta sepee sepeo sepeodu sedina seda sedaga seinara sepine | v. s. m. s. f. s. pl. |
chismosear | sokwi'e sokwi'o sokwi'odu ufade ufado ufadodu sokwite agaja | s. m. s. f. s. pl. v. |
chocar | baja'gaja baja'gajaa' roadana | v. |
choque | roa'gaja ñaama | v. s. m. |
chucurear | yo'odojoa | v. |
chumbar | obajẽ | v. |
chupar | yudaga yudagina yuaga yudagãdi yujagina yupage yupago yupodu otoda yujagina yenejede yujagina yuyu chaja | v. s. m. s. f. s. pl. |
chuzar | sijade ñõdaga ñoadadi | v. |
cintura | buchu buchuana buchujẽ buchu ĩxodi buchuna buchada | s. f. s. f. pl. loc. verb. |
citar | ayaja | v. |
clamar | aya'yaga | v. |
clase | pukwea tĩgana obodu pukweajã pukwai pukwaidu ĩxaxẽã | loc. verb. s. f. s. f. pl. |
clavar | pañagaja seadagaa ñĩdaga oixuna noãdaja ñĩpe ñĩpo ñĩpodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
cobijar | fwajidaga | v. |
cobrar | kolajadiã kolagagãdi kolacha | v. |
cocinar | doda dodagina doigaja doigadi dopigedi dopigexu dopigedu dopiaidi dopiaixu dopiaidu ikwaa kelebe ikwaa kelebo ikwaa kelebodu tayagamaja kwamitonadirã ikwaa kelecha ikwaa kelexina | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
codear | ñĩpaa' juunaja | v. |
coger | noxadã nopodo nopododu ĩxexebada ãdacha gwijadojãjãna nopode nojadagia tajadoo' bajaja ãdabaidi ãdabaixu ãdabaidu nodiãxa ãdobe ãdobo ãdobodu chaegã nodadãxa nododoxu nodada | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
colar | yadegina yadea | v. |
colgar | gwelea gwelemanaxa gwelebe yaexagã gwelediã gwelekwe gwelebo gwelebodu yaijaxuana yaiyagadama chayã gweleo gweledana chaegã chaideabadi | v. s. m. s. f. s. pl. s. |
colocar | panaja pano panodu | v. s. f. s. pl. |
comenzar | yiegiã | v. |
comer | chikwa chikwina chikwaga chikwãdi chikwedagãxa chikwaxena tikwana jikwadinata ikwe iko ikodu ikwaa chikwina iko guaja pãĩ jikwadinata ikwa õãna kukwadia jikwina jobe jikwina | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. v. c. |
compadecer | i'diga jĩãja | v. |
componer | beedana beedacheaxa beedinoxa | v. |
conocer | pañaja paño pañãgi paña pañamaxa paẽ paĩdi pañadudi paĩxu | v. loc. verb. |
conquistar | kaĩgaxa kaĩdaga kañãdi kañãxu kañãdu kaĩgã kãĩpigaidi kaĩpigaixu kaĩpigaidu | v. s. m. s. f. s. pl. |
consentir | babagagajadi | v. |
conservar | bejegaxa bedega be'egadi be'eja be'eja palata | v. |
considerar | panigaja panige panigo panigodu | v. |
consolar | bayaxadãdi xomo jõõdaxadamãxa bayaxa'daja bayaxadãxu bayaxadãdu | v. |
consumir | sãpichio sãxichiã | v. |
contar | paxode paxodo paxododu paxoda paxoda'gaidi paxoda'gaixu paxoda'gaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
controlada | axe'gaja | v. |
controlar | axe'gaja | v. |
conversar | tedaga tedagina tedagaga tedagadiga tedagadi tedagigi tedagigãgido tedagigido tedagidiãdi tepage tepago tepagadu tepagaidi tepagaixu tepagaidu | v. s. f. s. pl. s. m. adj. |
convivir | ĩxeã | v. |
copular | oomaja | v. |
corregir | didadaja | v. |
correr | jeecha jeejadiga jeeina jeebe jeebo jeebodu jeebagaidi jeebagaixu jeebagaidu diba dijobana jõãto jõãto do'do jeecodi | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. adj. loc. verb. |
corresponder | ubadanadi | v. |
corretear | fwãjãẽãdi | v. |
cortejar | chãkwa chãkwaga chãkwagi jãkwatedi ãkwe ãkwo ãkwodu ãkwebaidi ãkobaixu ãkobaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
coser | sijina sijodu sijiaixu sijiaidu chaedaja sijo | v. s. f. s. pl. adj. |
crecer | põpadabe sĩgwebine yojo nẽẽ ñokwi nayu nũgu ñokwiñuã taimana taimagãda tabito põjeanaxadi põxa põega põegadi põegaxu põegadu | v. adj. s. m. s. pl. s. f. loc. verb. |
creer | jana paniganara omeãdi ona ĩxadadi ona ĩxadaxu ona ĩxadadu padana jana ono chĩxadã sudaidia supaixudichã | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
criado | imomodi imomoxu imomodu imomo ĩxa | s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
criar | sĩgwedadu yipege yipego yipegodu imomo ĩxa imomodi imomoxu imomodu sĩgwedade sĩgwedado sĩgwedaxãdi | v. s. m. s. f. s. pl. |
croar | koloja | v. |
cruzar | yayagiaja yepage yepago yepagodu yepagine maana yadagia | v. s. m. s. f. s. pl. loc. nom. |
cuajado, cuajada | sea seato seaxagato u'taito | adj. loc. verb. |
cuello | jõkwana jõkobana õkwada chõkwa õkwa chõkwaju õkwaje õkwaja chõkwa ichigaja õkote | loc. nom. s. m. s. m. pl. loc. verb. |
cueva | gwaixu gwaixua gwãjo taixu taixua taixuama ajaxu tabixu gwaixu gwaixu kelecha | s. f. s. f. pl. loc. nom. loc. verb. |
cuidar | juaja jubanajadi | v. |
culebra | yakwi yakwijã onono yakwi oxege yakwi kalibili yakwi yalibali yakwi bajĩgaxõ' ĩxu yakwi uda yakwi mapanare yakwi toya yakwi uxu yakwi kakudali yakwi sebi yakwi tuligwisi yakwi jaano osa yakwi | s. f. loc. verb. |
cumplir | tayamana taemaja jodema taipemine taipemino taipeminodu | v. |
curandero, curandera | saikwa saikwañu saikwañudi saikwañuna saikwañujã saikoo saikwajanaa ñũpiaidi ñũpiaixu ñũpiaidu jujubaidi jujubaixu jujubaidu nõgoxadagaidi nõgoxadagaixu nõgoxadagaidu | s. m. s. m. pl. loc. nom. loc. verb. adj. |
curar | bayamaja bae bãbe bae bãbo bae bãbodu bayamo baidãga bai'magẽda | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
dañado, dañada | sudu- sudade mañuaja | adj. loc. verb. |
danzar | rĩda rĩa rĩpe rĩpo rĩpodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
dañar | sudacha sudima sudagamana suda ĩxa suda kelea chãpega ãpate'di | v. |
dar | chicha du'amiãxã chichãdi iche icho ichodu oxaja nõgu ipugaja amagamaja yayagaja chatadaja yajadaja yekagamaja bañadaja chome ĩxamajã kwichagãja paĩgedi paĩ gudichamana ĩxã ĩxãdi jichãxadi bañada laituma ñajexõ ichaidi ichaixu ichaidu baipodudi baipoduxu baipodudu | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. s. adj. |
dar a luz | bapogo bapogodu badagina imegaa'ja | v. s. f. s. pl. |
decapitar | õkweya baxa'daja | v. |
decir | adãxa odidigijã kwepodi kwepoxu Kwepodu pakwaja jiejadidi adaga pada ajayoa ada ape apo apodu paxa | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
defecar | chi'tea i'tina guda chi'tega joo'da chi'tea chi'tega gudaga itine itino itinodu | v. loc. verb. loc. adv. adj. |
defender | seyobaxa'dadi seyobaxa'daxu seyobaxa'dadu seyobaxadagã | s. m. s. f. s. pl. v. |
defensa | seyobaxada | v. |
dejar | jiejoa panaxuã tae chichadadigãdi ichibe ichedadi ichedateje ichibo ichibodu chichada | v. |
demorar | isee' iseo' iseodu' iseˀaidi iseˀaixu iseˀaidu ise'ajaa' | s. m. s. f. s. pl. adj. v. |
derramar | saamana | v. |
derribar | loo'dojonara loo'dodi loo'doxu rodada loo'dodu rotadããra loadaga yodada yoidigãgi yoaxadaxa yotaxadã | v. s. m. s. f. s. pl. |
derrumbar | ta'baxa'daja yabaxadana | v. |
desaparecer | ajĩbamaja obadiã | v. |
desarmar | chimomoa doigiaja | v. |
desatar | sañagãda | v. |
desayunar | ye'nee ikwaa chikwaja | v. |
desayuno | ye'ne ikwaa ye'ne ikwaa chikwaja | s. m. v. |
descansar | sãjaga | v. |
descargar | sajaja mechiga karga sajo'baja bayagana | v. |
descolgar | baixaga bayagana | v. |
desconfianza | oma roagadia | v. |
desear | chõã omeña'na õbãxa'daga | v. |
desenganchar | baixaga bayama | v. |
deshojar | oxo sañajo | v. |
desleír | sãjeginadi | v. |
desmatonar | raidigina sudacha jiina sudaya chigaga | v. |
desmayar | taidaja taixaja taipaje taipajo taipajodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
desmembrar | bayagaja de'ña ĩxa | v. |
desmoronar | sõdadina | v. |
desnudar | kabapejenaja | v. |
despalizar | raidiga raidigina sudacha jiina sudacha chigaga | v. c. v. |
despegar | adagaga amiaja aa'ma apagaidi apagaixu apagaidu atagaga | v. adj. |
despeinar | chubo sĩdagaga | v. |
despejar | gwedadaga gwao yeaja ĩxoea | v. adj. |
despertar | jidamina jijina jipine jipino jipinodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
desplumar | chaidinaxa chaixinãdi | v. |
despojar | deyaja jãcha | v. |
destapar | kaẽdaja kaẽpade kaẽpado kaẽpadodu | v. |
destripar | chẽã | v. |
desvestir | mũda yodagaga | loc. verb. |
desyerbar | apodi adigaga o'da apiaixu o'da apiaidu apoxu apodu o'da apiaidi axina ataga gweedadaga | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
detestar | chõãjãdi xõdiãdi õẽdi õõdi õõdudi õãdidi õãdudi ñeje'gajaa' | v. s. |
devolverse | cheñamia chemodi chemoxu chemodu jõdadea jõxãda xeamana | v. s. m. s. f. s. pl. |
dibujar | obaididi kelejãdi oba kelecha | v. |
dirigir | mããgãxa maochanadi mae guda guxina | v. s. m. |
disgustado, disgustada | ñadea ñajea ñape'o ñape'odu kwiña paĩxadigi ñape'e ñadagãxa | v. adj. s. m. s. f. s. pl. |
disparar | yidagaga yipage yipago yipagodu yiagãdi yitagagodi | s. m. s. f. s. pl. v. |
dispersar | kajã kama kãjãmã | v. |
dividir | kidaga kipage kipago kipagodu kikea kepagaidi kepagaixu kepagaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
divorciar | fwijeega | v. |
doblar | gwiñaxadajẽ chono xõdaga xõdagigãxa xõxãga xõpage xõpago xõpagodu | v. s. m. s. f. |
doler | du'baja du'bamaja du'dodi du'doxu du'dodu du'banãdi du'banãxa du'ãxa du'baã yojo | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
dominar | teetaexa'daje teexadaa'ja teetaexa'dajo teetaexa'dajodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
donar | chicha jichichãdi chichãdi kwichagãja iche icho ichodu ichaidi ichaixu ichaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
dormir | chaa chadiga chadia ae ao aodu chaagana aeaidi aeaixu aeaidu aine aaina chaina chaadiga chaa'ga | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
durar | axudujianadi | v. |
echar | fieã gwanagana õchaja sĩxiodi teõjãjãna fajega fajeã texamã fixoxu faijadã fanixadi fanoxu ito rodigina fixodi fixodu teigina ito anaja jana janagoxoa anagajaa' | v. s. m. s. f. loc. nom. |
echarse | rexana repe repo repodu repaidi repaixu repaidu | v. adj. |
economizar | anagaja | v. |
él | yojo yojojo yojoã yojodi yojodina yojõgwa yojogi | pron. pers. pron. dem. loc. verb. loc. nom. loc. adv. |
embadurnar | bajajaa' ichadajaa' | v. |
embarazada | fiko fikwena fiko jĩxeã | adj. loc. verb. |
embarazar | fikwa fikwãrã | v. |
embarrar | bajajaa' ichadajaa' | v. |
embellecer | ixoogaxa'daja õdee o'ba'xa'dajã | v. |
emborrachar | ẽbaĩjana ẽbodichaga ẽbodixaga ẽbodinara ẽbodicha ẽbodidia | v. v. c. |
empalmar | igaxachã igadi igaxu igadu iga | v. s. m. s. f. s. pl. |
empatar | yoiganija | v. |
empuercar | yekataja yekatee yekateo yekateodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
empujar | jiaja bexagamanada | v. adj. |
encaramar | rĩẽmajaa | v. |
encascarar | ĩxẽgaja ĩxẽgana ĩxẽgainara ĩxẽgojo | v. |
encender | bajadajaa | v. |
encerrar | jarranaxasã | v. |
encinta | fiko fikwena fiko jĩxeã | adj. loc. verb. |
encontrar | bajamajaa' adagia jideojodi jieadina jixeadi jieojonara baja'gaja jikwegaba | v. v. c. |
encorvar | yayojo yaipe yaipo yaipodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
endulzar | õdegina | v. |
endurecer | aximajaa' | v. |
enfadar | ñadea ñadagãxa ñajea ñape'e ñape'o ñape'odu | v. s. s. pl. |
enfermarse | sõdidi sõdixu sõdidu sõdixucha sõdidicha | v. s. m. s. f. s. pl. |
enfriar | didea diato diaja | v. |
engañar | kujadinajado | v. |
engordar | deocha deoxa deoxana deobeina deoboxina deobodujina | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. |
enlazar | lasajaa' | v. |
enloquecer | sebiã sebibe sebibo sebibodu sebibeã | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
enmugrar | yekataja yekatee yekateo yekateodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
ennoviar | obinãja oĩginãdu | v. |
enrollar | po'odana jaiga | v. |
enroscar | jõõdina jõ'daapua | v. adj. |
enseñar | yekadaga yekabe yekabo yekabodu yekadagaidi yekadagaixu yekadagaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
ensuciar | yekataja yekatee yekateo yekateodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
entrar | dadichima jidagama jiegojo dajitimoto jipoga jipogo jipogãdu jikwagama jiagama | v. s. f. s. pl. s. m. v. c. |
entristecerse | xomo õdegodi chomo õdegodixa | v. |
envainar | gwaĩdagãxa | v. |
envejecer | sĩgochina sĩgudina sĩgoxuxina sĩgodutina sĩgocha | v. |
envolver | chudagaga chudagaina chuxadana chudaga jaiga | v. |
eructar | gadama gadamina gajamina gajaminara | v. |
escalofrío | diofwa chĩxa | loc. verb. |
escampar | kãdadina kãdaja chojaga | v. |
escapar | maijadijaa' dojagaga maijadidina | v. |
escarbar | jupe jupo jupodu juda judina | v. s. m. s. f. s. pl. |
escasear | ñamiaja ñagamidixidi | v. |
esconder | doxogina | v. |
escuchar | chĩsinaxa ĩsadia ĩse ĩso ĩsodu ĩxa chĩsa chĩsaga | v. s. m. s. f. s. pl. |
escupir | chati suda kwau sudina ati suina ati supe ati supo ati supodu xatiyu suxina chati sudina | v. s. m. s. f. s. pl. |
espantar | todia toxijada toxiã tobixadaja topie topieo topieodu soxataja saxatee saxateo saxateodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
esperar | chĩsagaja jĩsagina tĩsagajã ĩsaginadida juagãge ĩsage ĩsago ĩsagodu chĩsaginaxa | v. s. m. s. f. s. pl. |
espirar | ĩgua sajagãmia ĩguba sãpage ĩguba sãpago ĩguba sãpagodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
estacar | paĩdegina | v. |
estar | chĩxa ĩxe ĩxo ĩxodu dua chĩxa chaya jexamaxa xĩxa tai ĩxa õdi ĩxa rẽkote ĩxa õdi jĩxadia chĩxadi ĩxadi ĩxapu | v. s. m. s. f. s. pl. s. v. c. |
estar abrumado | uma sudaxada chome omegodi chĩxa chome õdegodixacha xoma õdegadiãxa | v. v. c. |
estar alegre | chõbeaja õbeãdi jõbeãdi õbeo jomo seetagãdi xomo seetagãxa omo seetage omo seetago omo seetagodu seedaga ĩxa seetãxe ĩxe seetãxe ĩxo seetãxe ĩxodu | v. c. v. s. m. s. f. Omo seetagodu 'los, las que están, son alegres' sufija el morfema de clase nominal animado -odu: masculino o femenino plural s. pl. |
estar atrasado | ekamana ĩxeã | v. |
estar azucarado | õdi ĩxa õdi ĩxame õdi ĩxae | v. |
estar de pie | tedega texegamiã tepege tepego tepegodu | s. m. s. f. s. pl. v. v. c. |
estar dichoso | chõbeaja õbeãdi jõbeãdi õbeo jomo seetagãdi xomo seetagãxa omo seetage omo seetago omo seetagodu seedaga ĩxa seetãxe ĩxe seetãxe ĩxo seetãxe ĩxodu seetaga | v. s. m. s. f. s. pl. Omo seetagodu 'los, las que están dichosos' sufija el morfema de clase nominal animado -odu: masculino o femenino plural v. c. |
estar dulce | õdi ĩxame õdi ĩxae õdi ĩxa | v. |
estar esperanzado | omo roigaja omo roiga omo jõdamãdi jomo jadinadira | v. |
estar frío, fría | diãxa dia diato diaxe | v. |
estar furioso, furiosa | ñadea ñajea ñadagãxa ñape'e ñape'o ñape'odu kwiña paĩxadigi | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
estar perezoso | udaga chudaga xudaga udage udago udagodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
estar renco | rẽkote ĩxa rẽkoxana | v. |
estar triste | uma sudaxada chome õdegodixacha xoma õdegadiãxa chome õdegodi chĩxa | v. |
estirar | dedada depade depado depadodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
estornudar | ãsia ãsichina ãsibe ãsibo ãsibodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
estripar | chẽã | v. |
estrujar | mãdaga sĩduye | v. |
estudiar | kwelta ĩdu | v. |
existir | ĩxa jĩxadi chĩxa chĩxaga ĩxadi ĩxaxu ĩxadu ta'e chĩxana | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
expirar | aĩxagamiã chĩguba jodaga ĩguba joaja expirar ĩguba jope ĩguba jopeo ĩguba jopeodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
exprimir | tĩgagãga ĩgigajoyu chĩgigaga lechi tidina ĩgigaidi ĩgigaixu ĩgigaidu tiinaxa | v. loc. verb. adj. |
extender | dedada xaega kãjadã depade depado depadodu | v. |
fabricar | yakotaje keleaja | v. |
fajar | chaletaga obajẽ | v. |
falecha | faleina | v. |
faltar | ñañaja ñapedagoxona ñamiaja ñaiñodi ñagamidixidi ñañamadi | v. |
fatigarse | fwaximaje | v. |
feliz | chõbeaja õbeãdi õbeãxu õbeãdu seataga setagaja õbeoa omo setage xomo setago jomo setagodu | s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
fermentar | du'ea du'egina obie'a | v. |
fiar | fiachadia fiacha | v. |
flaco, flaca | boajẽ boajẽcha boañu boodi booxu boajẽ joxo | adj. loc. verb. loc. adj. |
flecha | dokono dokwa fwainexẽ kwelãxẽ yukwera dokonoite dokonona | s. f. s. f. pl. v. loc. nom. |
flechar | ẽba daja yiaga dadajã pajĩ daja pajĩ dape pajĩ dapo pajĩ dapodu yidagagãdi yidãxoxẽdi jẽba dajina tẽba datagana tẽba dato ẽba dajigo ẽba dape xẽba dapo jẽba dapadu | v. s. m. s. f. s. pl. |
florear | ipuga | v. |
florecer | ipuga | v. |
flotar | poada fepe popodo popode popododu popaidi popaixu popaidu | v. s. m. s. f. |
formar | kelea kelegamia kelecha | v. |
frío, fría | dia diato diãxa diaxe | v. |
fritar | yiagaga yidagina yiaga yixaga yidaga | v. |
frotar | gwaiinaja ichada | v. |
fuerza | ĩdi ĩxo chĩdi ĩdi ĩxedi ĩdi ĩxodi ĩdi ĩdi ĩxagadu | adj. loc. verb. |
fumar | judaga judagina juagaja jujaga'gaa' jupage jupago jupagodu jupagaidi jupagaixu jupagaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
furioso, furiosa | ñajea ñape'o ñape'odu kwiña paĩxadigi ñadea ñape'e ñadagãxa | v. adj. s. m. s. f. s. pl. |
galopar | kekeaja kekebaidi kekebaixu kekebaidu | v. adj. |
ganar | gwanagana | v. |
gañir | koloa | v. |
gargajear | ẽgoa | v. |
garganta | õkwa chõkwa õkwaja jõkwana chõkwaju õkwaje chõkwa ichigaja jõkobana õkote õkwada õkwi ichi | loc. verb. loc. nom. s. f. s. f. pl. |
gastar | juegama | v. |
gatear | chalea adina chalebe chalebo chalebodu chalina | v. s. m. s. f. s. pl. |
gemir | nisua | v. |
gente | jĩxo jĩxodi jĩxodida jĩxogi jĩxojã jĩxoxa | loc. nom. loc. verb. s. f. |
glutear | chaja rayãja | v. |
gobernar | mae mããgãxa maochanadi maeo maeodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
golpear | raya roadã raite raito raitodu yaipe yaipo yaipadu yaipaidi yaipaixu yaipaidu podina podaga poa poinana poadi podagãxa podagãgi popee popeo popeodu mayaja yayada | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
gozar | õbaixa ĩxadi | v. |
gritar | sedagãxa seitedi'ta gõlojaa' sepee sepeo sepeodu sedina seda sedaga sepine eecha eea eeadi eeaxa eegãdi eebe eebo eebodu seina | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
gruñir | gõloa | v. |
guardar | sañaga goeoxa be'eja be'eja palata bedega be'egadi bejegaxa | v. |
guardar dieta | ikwa sañaga ikwa sañage xikwa sañago jikwa sañagodu | v. s. f. |
guía | ajata ajato'di ajato'xu ajato'du ajataga | s. m. s. f. s. pl. v. |
guíar | ajata ajataga ajato'di ajato'xu ajato'du | v. s. m. s. f. s. pl. |
gustar | chõã chõãgi chõãdi õãna jõõdia õ'ẽ õ'õ õ'ãdu sebaa kelea õã ku'daa' kudara | v. s. m. s. f. s. pl. |
haber | ĩxa ĩxodi ĩxoxu ĩxodu jĩxadiã ĩxãta | v. loc. verb. |
habitar | ĩxa chĩxa chĩxaga jĩxadi ĩxadi ĩxaxu ĩxadu ta'e chĩxana | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
hablar | tedaga tedagina tedagaga tedagadiga tedagigãgido tedagidiãdi tepagadu tepage tepago tedagadi yo les hablé a ustedes tedagigi yeaxanaja tepagaidi tepagaixu tepagaidu ajadaja tejagina | v. s. f. s. pl. s. m. adj. |
hacer | kelea chẽga suda kelea jonaa emanadiga ãda'na ẽginana kelecha kelegamia chilia kelana kelejina kelebe kelebo kelebodu sõdidi kelega | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
hacer caso | one ĩxade one ĩxadedi | loc. verb. |
hacer comida | ikwaa kelecha ikwaa kelebe ikwaa kelebo ikwaa kelebodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
hacer daño | suda keleaja suda kelebe suda kelebo suda kelebodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
hacer el amor | gwãpage gwãpago gwãpagodu kwaĩgaja gwãñaga | s. m. s. f. s. pl. v. |
hacer vasijas de barro | bajora bajodina | v. |
hachar | lobadina | v. |
halar | sãjaga depade depado depadodu dedada sãpage sãpago sãpagodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
hasta | paxo jĩxana gwedaja yeno gwe'da yenoje | prep. loc. adv. loc. verb. |
hervir | chaxadina falamia falato fala chaxa'dagaina | v. |
hombre | ũbe umutu ũbeaga joxo gõde | s. m. s. m. pl. loc. verb. |
hostigar | senadi | v. |
hoyar | juda jupe jupo jupodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
hoyo | taixu taixua taixuama gwaixu taixu gwaixu gwaixu kelecha | s. m. s. m. pl. loc. verb. |
hundir | sãchia seaina seaja | v. |
huriar | senadi | v. |
ignorar | jĩgiajaa' chome ĩxadia kõme ĩxedigi | v. |
iguana | juaga juagaya juagajẽ juagaxa jula | s. f. s. f. pl. loc. verb. |
imaginar | paĩga paĩge paĩgo paĩgodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
imitar | choadaga yekobo yekobodu yekabe | v. s. m. s. f. s. pl. |
incendiar | ina iya iyaxidi iyaja iamina ipudi ipuxu ipudu ipadaidi ipadaixu ipadaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
inclinar | yayojo yaipe yaipo yaipodu | s. m. s. f. s. pl. v. |
indicar | yajadajaa' yapadaidi yapadaixu yapadaidu | v. adj. |
inflamar | jiamaja jidama jipame jipamo jipamodu | v. s. f. s. pl. |
inhalar | ñujaxadãdi ñujaxadãxa | v. |
inquieto, inquieta | e ĩxedi e ĩxexu e ĩxedu | loc. verb. |
inspirar | ĩguba sajagaja | v. |
inundar | oxea | v. |
invadir | jĩãmadina | v. |
invernar | kaponajaa' kaponainanara | v. |
invitar | ayaja | v. |
ir | ya'do gudaga jĩdachaẽga ya'-a jĩdaxaĩna guda guxina guxame gupe gupo gupodu gupiaidi gupiaixu gupiaidu | v. v. c. |
jechar | taigamagana tayagaina sĩgwea tayagamoo | v. |
jẽkaja kechago | jẽkaja kechago | loc. verb. |
joder | gwaĩtiga | v. |
jugar | seosi'di sebaa kelexa sebaa kelejaga sebaa kelejinã sebaa kelebe sebaa kelebo sebaa kelebodu sebaa kelecha see seo seodu sebaa kelebaidi sebaa kelebaixu sebaa kelebaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
juntar | ñeedeja ñeede'na | v. |
labrar | seojoã seojona seadoja | v. |
ladear | reaja kwiyu rekwedia reaxana | v. |
ladrar | jojobe jojobo jojobodu jojoina jojoa | v. s. m. s. f. s. pl. |
lamer | neepe neepo neepodu neagininaxa | v. s. m. s. f. s. pl. |
lanzar | fwãñãjã fwãñã | v. |
lastimar | gwidegade | v. |
latir | omajẽ tukituki ajã omaidi bulẽdi jojoga | v. loc. verb. |
lavar | koeana ãjĩbaxa'dajaa' koigaja koige koigo koigodu koigaidi koigaixu koigaidu | v. adj. |
leer | tedagaga tepaxage tepaxago tepaxagodu | s. m. s. f. s. pl. v. |
levantar | ñĩẽna ñĩẽã ñĩaja sudagia ñiemina ñĩpe ñĩpo ñĩpodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
limpiar | ajeana gwetodaga akwana ajejaa' | v. |
llamar | e'xa e'ina e'adi e'gãndi paka ĩã ea'jaa' aija aijãxa aijana gõlojaa' gweaja aitadiã aipe aipo aipodu | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. |
llanura | kãde kãdea kãdeda kãdena kãdexa kãde oxea kãde tabia kãde iina | s. f. s. f. pl. loc. nom. loc. verb. |
llegar | chĩxadama jĩxadaño jĩxadaminaadara kedanaja kexadana kabeaina keadaxadonadisa baja'gaja dakexadea tãdoina keadaja ĩxadama kwĩxadama kejadanasã baja'gajaa' omagãda | v. loc. verb. |
llegar la mancha | sañagana yalipucha sõdixuxa | v. |
llorar | sedagãxa seate'e seitedi'ta sepee sepeo sepeodu sedina seda sedaga sepine sea seina sedagina | v. s. m. s. f. s. pl. |
llover | joba jobinana oxojo jobina | v. |
lloviznar | oxo mimiajaa' | v. |
machacar | raidina #raipe #raipo #raipodu #raipaidi #raipaixu #raipaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
madurar | dua jakwajaa' duanara tayagamoo taigamagana tayagaina sĩgwea | v. |
magullar | magaya tayadaga tayadegina | v. |
mamar | chañajaa jaña jañadi jañadudi añadi añaxu añadu ai nẽẽ | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. |
manar | yakadi itegaja yakadiu | s. m. s. m. pl. loc. verb. |
mancha | paumo ubo yalipu yalipuo yalipuba saña sõdixuxanara yalipuodu | s. m. loc. nom. s. f. loc. verb. |
manchar | bajajaa' ichadajaa' | v. |
manco, manca | tuko chumoo ĩxodi umoo ĩxodi | adj. loc. verb. |
mandar | mae maochanadi mããgãxa maeo maeodu | s. m. s. f. s. pl. v. |
marchitar | nonea gweã | v. |
marearse | laituã ĩxa jĩãjaa' | v. |
mariscar | dadajã pajĩ dape pajĩ dapo pajĩ dapodu pajĩ daja datana pajĩ dajina chẽba dada ẽba dajina tẽba datagana tẽba dato ẽba dajigo ẽba dape xẽba dapo jẽba dapadu ẽbaidi ẽbaixu ẽbaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
mascar | takweaja takwichina | v. s. |
masticar | takwecha takwechina takweaja | v. loc. verb. |
matar | dadigãdi daxãxa dadaga dapee dapeo dapeodu dataga dajaga dajagina | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
mayor | sĩgwe joxo sĩgwe sĩgo sĩgodu sĩgo sĩgo sĩgo ñaxu sĩgwechana taipagame joxo oneaixudi oneaidudi | adj. s. m./adj. s. f./adj. s. pl./adj. loc. adj. loc. verb. adj. pl. |
mecer | sedega sepee sepeo sepeodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
mecerse | sedega sepee sepeo sepeodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
médico, médica | saikwa saikwañu saikwañuna saikwañujã saikoo saikwajana ñũpiaidi ñũpiaidu jujubaidi jujubaidu nõgoxadagaidi nõgoxadagaidu duodi duodu dakwedu | s. m. s. pl. loc. nom. loc. adj. loc. verb. adj. |
medir | jõdojoa jõdaga | v. |
mejorar | baemaja | v. |
menstruar | sañagana yalipucha | v. |
mentir | ujade xujadajadi ujadeo ujadeodu chujada | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
meter | dadichima dajitimoto dĩãgã dĩxagite diagana ñajagã ña'ña ñajagana | v. v. c. |
mezclar | chãpadaga chãpadegina ãpadaga ãpadã ãpagajaa' tayade tayado tayadodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
mezquinar | jikaja jikabe jikabo jikabodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
mimar | babagagajadi | v. |
mirar | chĩta chĩtaga tĩtaga chĩtãxa ĩtãxa ĩte ĩto ĩtodu jĩjãgã jiñaja jikwagãxa jĩãdiãdi jĩpochãxa jĩñanajadi jĩjojadi jinamedadi seo oana o'ba'a obãdi obadina obãxu obãdu | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. |
mojar | oeã xoeana oe ĩpu oea | v. |
moler | gwaida pãchadara pãchadadi pãchadaxu pãchadadu gwaidigina gwaina gwaipiaidi gwaipiaixu gwaipiaidu rodaga rotagana rotagina rope ropo ropodu yomo rodaga de'a roiga | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. loc. verb. |
molestar | senadi | v. |
montar | obiu õẽdi õẽxu õẽdu | v. s. m. s. f. s. pl. |
moquear | iiniaja pajĩdi | v. |
morder | ñĩpe ñĩpo ñĩpodu ñĩdaga oixuna noãdaja | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
moriche | ñĩde ñĩdeche ñĩdeñu ñĩdete ñĩdemo ũbeñu ñĩdeñu ñaxuñu ñĩdeñu ñĩde ipu ñĩde ĩdojãda ñĩde ipuga ñĩdeajã ĩdo ĩdofaita ĩdona ĩdora molichi morichita | s. m. s. pl. s. f. s. loc. verb. loc. adj. loc. nom. |
morir | kaixina kaibe kaibo kaibodu kaixã kaeja kaibine kaibino kaibinodu kaicha | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
morochar | sãjaga | v. |
mostrar | pejadããdi yajadajaa' yapadaidi yapadaixu yapadaidu | v. adj. |
mover | bulibia gwekwadadiga bulechajadãdi ise'ajaa' bulemaja | v. |
mugir | paka ĩã ea'ga | v. |
nacer | sajea sapeo sapeodu bajega bope bopo bopodu sadea sapee | v. s. m. s. f. s. pl. |
nadar | gwedina gweda gwepe gwepo gwepodu gwepaidi gwepaixu gwepaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
necesitar | ñai ñaigi | v. |
negar | sujagãja sujaigana sujaiginana sujaiga | v. |
negrear | tãdega | v. |
no | paxo -di- chĩxodi jãã' jonee' fajãdã kelechadiã one jĩxadiana muna tedagadiga muna kukwadia ñẽdina gukwadiga fajãdã guadia fajãdã lo'odojoã | adv. loc. verb. |
nombrar | aija aijãxa aijanara aipe aipo aipodu aitadiã | v. s. m. s. f. s. pl. |
oaxodo | usted represente | v. |
obedecer | ona chĩxa'da oni jĩxididianadi ona tĩxadia'nadi one ĩxade one ĩxado o-ne ĩxadodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
obsequiar | chicha chichãdi kwichagãja jichãxadi iche icho ichodu ichaidi ichaixu ichaidu | v. s. s. m. s. f. s. pl. adj. |
ocultar | doxogina | v. |
odiar | ñeje'gajaa' xõdiãdi chõãjãdi õãdidi õãxudi õãdudi õẽdi õõdi õõdudi | v. s. f. s. |
oír | chĩsaga ĩse ĩsiaxa chĩsinaxa ĩsadia ĩso ĩsodu ĩxa | v. s. m. s. f. s. pl. |
olvidar | jĩgiajaa' chome ĩxadia kõmi ĩxedigi chomẽxa diaxa | v. |
orar | aya'yaga | v. |
ordeñar | chĩdina ĩgigajoyu chĩgigaga xĩgagaina lechi tidina lechiaja lechipiaidi lechipiaixu lechipiaidu tidigina | v. |
orinar | pĩchimajã pĩchiina pĩchiãxudira pĩchineejeda pĩchĩge pĩchĩgo pĩchĩgodu pichia pĩchĩga pĩchĩgino | v. s. m. s. f. s. pl. |
oscurecer | tãdo'edina tãdo'etina | v. |
padre | baba chae chaebodu pale taebaduxa taebodudi bababodu ba'chi kanakali kwae | loc. verb. loc. nom. s. m. s. m. pl. s. |
pagar | chomata komatagãdi chomatago | v. |
palpitar | tapiaja | v. |
papá | baba bababodu chae ba'chi kanakali kwae chaebodu taebaduxa taebodudi | s. pl. s. m. s. m. pl. loc. verb. loc. nom. |
parar (se) | tedega texadijodisã texegamiã tepege tepego tepegodu junigadiã junigã junagadi junagaxu junagadu | v. s. m. s. f. s. pl. |
parecer | tekwe'gaa' | v. |
parir | badagina imegaa'ja bapogo bapogodu | v. s. f. s. pl. |
partir | kidaga kikea kipage kipogo kipagodu kepagaidi kepagaixu kepagaidu bojagioduxa kikeãxa | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
pasar | bodagiga yadagia yayagiaja yepage yepago yepagodu yepagine maana boagiajã | v. s. m. s. f. s. pl. loc. nom. |
pasear | bãtecha bãtejanaadira | v. v. c. |
patear | riãdajaa' | v. |
patrón, patrona | taixodi taixoxu taixodu aixodijaa | s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
pedir | aya'yaga | v. |
pegar | yaedagãgi jõãnãsã raidina ta'yada podina podagãxa bapaxanaadi bape bapo bapodu poa podaga poinana poadi podagãgi popee popeo popeodu bajaa bajaxa bajadaga yaeda | v. s. m. s. f. s. pl. s. |
peinar | ubo sipoge ubo sipogo ubo sipogodu chubo sidagia chubo sidagaga jubo sixãdi chubo sidaga | v. s. m. s. f. s. pl. |
pelar | ñõdina ñõda boajaa' | v. v. c. |
pelear | dadaga dataga dajaga dajagina dapee dapeo dapeodu daxãxa dapiaidi dapiaixu dapiaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
penetrar | jidagama jiegojo jikwagama jiagama jipoga jipogo jipogãdu | v. s. m. s. f. s. pl. |
pensar | ona gupege chono gudigina ono guegã ono guegeana ona gupogo ona gupogodu xono guda onu gupegine | v. s. m. s. f. s. pl. |
pequeño, pequeña | ichobajẽ ichobojẽ ichobodu ichobajẽ nẽẽ ichajãjẽ ichakwajẽ ichakwejẽ ichajẽ ichanejẽ ichachejẽ ichomajẽ ichamejẽ ichonojẽ ichoxojẽ ichoxẽjẽ ichodejẽ ichoejẽ ichoméjẽ ichochujẽ ichojwãjẽ ichotejẽ ichopujẽ ichomojẽ ichoxũjẽ ichoyujẽ ichotojẽ in ichoñújẽ ichotajẽ ichoñajẽ ichobojẽxẽda isajẽa | adj. loc. nom. loc. adj. loc. verb. |
perder | chia'gaja ia'gãja i'ya'ge i'ya'go i'ya'godu | v. s. m. s. f. s. pl. |
permanecer | chĩxa chĩxadi ĩxadi ĩxe ĩxo ĩxodu ĩxapu jexamaxa xĩxa tai ĩxa axi tea'gaja reamena rea | v. s. m. s. f. s. pl. s. |
perseguir | fwĩjãdajaa' fwĩjãda'nadi fwaĩjãdadi bapeba'ge bapibaidi bapibaixu bapibaidu bapeba'go | v. adj. s. m. s. f. s. pl. |
pertenecer | uadoxa | v. |
pescar | pajĩ daja pajĩ dape pajĩ dapo pajĩ dapodu dadajã datana pajĩ dajina pajĩ dapiaidi pajĩ dapiaixu pajĩ dapiaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
pescuezo | õkwaje chõkwaju chõkwa õkwaja õkwa jõkobana õkwada jõkwana chõkwa ichigaja õkote | s. m. s. loc. verb. s. m. pl. loc. nom. |
picar | naedaega chataja ãĩndaja ãĩpegate ãĩpegadi taeda jojo'o jesanaa jotiidiraa jojinejẽ taipade taipado taipadodu napaedu tayadaje napaedi napaexu taipadaidi taipadaixu taipadaidu | v. adj. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
pilar | yomo rodaga rotagana rodaga rope ropo ropodu rotagina de'a roiga rodagina | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. loc. verb. |
pintar | bedadaga duxega tãdega duponoana dudega nochidetega nochudicha duapua dedea | v. |
pisar | tabadite'edira tabeajaa' tabadĩtedi | v. |
pisotear | taba'yaja taba'ya | v. |
poder | suxagi fãjãdama fãtada bae suxagidina fajãdã kelechadiã fajãdã guadia fajãdã lo'odojoã | v. loc. verb. |
podrido, podrida | bi'lĩche ĩxa gwãchaja obea sudiba | adj. loc. verb. |
poner | junãche joxote jiagea panaja pane pano panodu | adj. s. m. v. s. f. s. pl. |
pozo | taixu taixua taixuama gwaixu oopu yaipu oopua gwaixua tabixu gwaixu gwaixu kelecha | s. m. s. m. pl. loc. nom. s. pl. loc. verb. |
preguntar | xĩgaxa ĩgoxa ĩginoche ĩgina ĩgãdi | v. |
prender | bajamaja chaegã bajada bajamadi chayã osa judaga | loc. verb. v. |
preñada | fiko fikwena fiko jĩxeã | adj. v. |
preocupar | xomo chomo chono gudigina ono guegã xono guda ono guegeana ona gupege ona gupogo ona gupogodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
preparar | pe'e xaidina ikwaa kelecha ikwaa kelebe ikwaa kelebo ikwaa kelebodu mañoko kelexa | v. s. m. s. f. s. pl. |
prestar | omadaxa'daja omadajaa' | v. |
primero, primera | pamẽda pamẽdaxa achuexa achuera ĩãchi sañago sañagana sañagodi chineche pukwa yadodode | adv. s. loc. verb. |
pringar | pãxadã pãxadajana | v. |
probar | jõdanarã | v. |
protegerse | diyofaxa'da'gaja | v. |
pudrir | chãpega ãpate'di sudima sudagamana suda ĩxa suda kelea | v. v. c. |
puerco, puerca | yekateo yekataja yekatee yekateodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
pus | itiyu itegaja | s. m. v. |
qué | ãda ãdaja ãdu amejãta omera ãdiba ãdajaxoada amee' ame | loc. verb. pron. interrog. loc. interrog. |
que | yea ña'gedi o'bi'e'a baitea | loc. verb. |
quebrar | booma selea sapage sapago sapagodu kikea dajagae kepagaidi kepagaixu kepagaidu kidaga kipage kipago kipagodu dajaga boa'ga boodi boyadudi | v. adj. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
quedar encinta | fikwa | v. |
quemar | duda iyaja joxote juubanara jua'na juaxome batadaga' batadaa bajadameã ina kwiate jua juo iya iyaxidi iyaja iamina ipudi ipuxu ipudu ipadaidi ipadaixu ipadaidu iniaja pajĩdi juaja kwia | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
querer | chõã chõãgi chõãdi õãna ikwaa õã kudara kudaa' xaa õã õ'ẽ õ'õ õ'ãdu | v. s. m. s. f. s. pl. |
quitar | dakwecha dakwexa dakwegagãdi dakwejãxa ñixedagana yoaginadi yodagigãgi dakwetadia baixagana | v. |
rabia | yatena ñadea ñajẽ ñajexõ | loc. verb. s. f. |
racimear | sĩxaga sĩxã | v. |
rajar | chataja booma boodi boa'ga boyadudi selea sapage sapago sapagodu kikea dajagae kidaga kipage kipago kipagodu kepagaidi kepagaixu kepagaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
rallar | gwaidagioxu gwaijagã siiga gwayagã gwaexagina gwaixagã | v. |
rascar | jichiganaxa taeda ichigoja taipadaidi taipadaixu taipadaidu õkwi ichi | v. adj. loc. verb. |
rasgar | sedaga setaga | v. |
rasguñar | tõpade tõbãdaja tõpado tõpadodu tõpadaidi tõpadaixu tõpadaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
raspar | saxagia sakwadadiga sajora saxina satago sadina sapage sapago sapagodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
rebullir | gweladoxode gweledadina gweladaina | v. |
rebuscar | kãĩpiga'di kãĩpiga'xu kãĩpiga'du | v. |
rebuznar | efe jijina | v. |
recalentar | aixi dajaa | v. |
recibir | chetaga ete kwetoo' etodu etãxa chetadigãgi jetana eto | v. s. m. s. f. s. pl. |
recobrar | ĩdii noãdajaa' | loc. verb. |
recoger | yẽdedodi yẽdebajanaxada yẽdinãdi ikwitã jĩchudã noõdãdi nõdanadira nojadaraa chikwita | v. v. c. |
recolectar | noãda'ga noãdana yẽdedana nojãdadiã | v. |
refregar | siñodinoxa | v. |
regalar | chicha chichãdi kwichagãja jichichãdi iche icho ichodu ichaidi ichaixu ichaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
regañar | ñadea ñajea ñape'e ñape'o ñape'odu | v. s. m. s. f. s. pl. |
regar | kama kajã kãjãmã | v. |
regla | yalipu yalipuo yalipuba saña sõdixuxanara yalipuodu | s. f. s. pl. loc. nom. loc. verb. |
regresar | bayamaxa'da jõjõdena jõjõde jõjõdeo jõjõdeodu eñama cheamodita jõdana | v. s. m. s. f. s. pl. |
reír | chĩbada ĩbada ũbadina ĩbade ĩbadeo ĩbadeodu chĩbadagaja kelexãja ĩbadaga kelebe ĩbadaga kelebo ĩbadaga kelebodu ĩbadinaã yojo | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
relampaguear | leligina puduba pudua leligina | v. |
relinchar | efe jijina | v. |
remendar | chaiadaja badadaga bapabaine bapabaino bapabainodu baxadina bapadagaidi bapadagaixu bapadagaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. v. c. |
remojar | soadaga oeã | v. |
renco, renca | rẽkote ĩxe rẽkote ĩxo rẽkote ĩxodu | loc. verb. |
repartir | gwadadidi gwaxadidi gwaidadi | v. |
repicar | gwãdaa gwãtaa | v. |
representar | koaxodo oaxodo | v. |
reprochar | kwejinaxadi | v. |
resbalarse | seegaja | v. |
resembrar | jõta'ya jõtayara | v. |
resfriar | ãsichina ãsicha | v. |
respirar | chĩguba jodaga ĩguba jupeo ĩguba jupeodu ĩguba sãpage ĩguba sãpago ĩguba sãpagodu ĩguba jupe ĩgua juta | v. s. m. s. f. s. pl. |
responder | etianadi | v. |
restregar | sĩdubiaja sĩnãda | v. |
resucitar | joamidi jojamaxadoxodi | v. |
retirar | retiraxiana | v. |
retoñar | puligaa puligagããdaxa puligadira puligama puligiodi | v. |
reunir | ye'edina yedaga ye'edaganura yeededagana | v. |
reventar | buagana | v. |
revolver | ãpadã ãpaga ãpadadina tapada uladãta ãpadaidi ãpadaixu ãpadaidu | v. adj. |
rezar | tejaxadadia tepaxage tepaxago tepaxagodu juda judina jujuchagãdi jujutagãdi jujube jujubo jujubodu | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
rodar | yuluina | v. |
rodear | bañadaxa'dajaa' | v. |
roncar | gologe gologo gologodu goloxa | v. s. m. s. f. s. pl. |
ropero | mũda bedego onaniba onaniba onaniyu | s. m. loc. verb. |
rozar | pujũtanara pũjũjãna pujũda pujũta | v. loc. verb. v. c. |
ruina | õõchu õõchuãra | loc. verb. s. f. |
rumbar | jojogiodi | loc. verb. |
sabana | kãde kãdea kãdeda kãdena kãdexa kãde oxea kãde tabia kãde iina kãde axode | s. f. s. f. pl. s. loc. nom. loc. verb. |
saber | paña paĩxu paĩdi saikaa' pañamaxa pañaja paño pañãgi pañadudi paẽ | v. |
sacar | sadoã sajoana sajobadina satobadinaaxa' sajobãdi juda judina jupe jupo jupodu yoxagiana yojona yapoe yapoo yapoodu kãĩdaga kãĩtaga kãĩjaga kaĩpage kaĩpago kaĩpagodu chayagaja chaya'giaja bayagaja gudina gutina gwayãgu | v. s. m. s. f. s. pl. |
sacudir | joaga bea'gajaa' josiganadi josigaxadi jopage jopago jopagodu jopagaidi jopagaixu jopagaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
salar | yejo chõdegina jõdedinadi | v. |
salir | sajeminadira sajemajaxa sajemina didoa jĩdagainana sapee sapeo sapeodu sadea sajea | v. s. m. s. f. s. pl. |
saltar | fwalecha fwalebe fwalebo fwalebodu ñopeja | v. s. m. s. f. s. pl. |
saludar | chãdubiaja jĩsi anãda chomana chadubiogi anãnda sẽxẽda choma chadubiogi inãda komana jĩsi chadubinagi Jĩsi choma chadubiogi Ariporo anãda sẽxẽda choma chadubiogi ĩkudi baiga baigado | v. loc. verb. |
sanar | baidãga bai'magẽda bayamaxada bayamo bae bãbe bae bãbo bae bãbodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
secar | iamina ipudi gweaga ipuxu ipudu ipadaidi ipadaixu ipadaidu iya iyaja iyama kwiate yamidiaja | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
seguir | bajibagaa' bajibaxa'dajaa' yode'da | v. loc. verb. |
sembrar | yotoora yoa'ganara yoana yojanaxa junaa dodina dopege dopego dopegadu doda yadaga | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. v. c. |
sentarse | chĩga xĩgaamã jĩgã ĩgãtaxadanadi kwĩgina xĩgoe ĩge ĩgo ĩgodu oto kwĩgagãga | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
sentir | pagajaa' paagadia | v. |
señalar | yajadajaa' yapadaidi yapadaixu yapadaidu | v. adj. |
sepultar | pudaxara | v. |
ser | -cha ĩxorã ĩxadixajã ĩxadi ĩxaxu ĩxodu chĩxodi ĩsa ĩxa ĩxana ĩxadiã jĩxadiana | v. s. m. s. f. s. pl. |
serpiente | yakwi yakwijã jaano onono yakwi oxege yakwi kalibili yakwi yalibalí bajĩgaxõ' ĩxu yakwi uda yakwi mapanare yakwi toya yakwi uxu yakwi Kakudali yakwi sebi yakwi tuligwisi yakwi osa yakwi | s. f. loc. verb. |
servir | gwidadaga gwijadoxode baibadu bayajanaxadi bai'di gwiadiãxa baya baibe baibo | v. s. m. s. f. s. pl. |
silbar | fwidaga | v. |
sin | omagadi omagaxudi chĩxoxo ĩxodi chudagada ĩdi ĩxodi ĩdi ĩxagadu nẽtu ĩxidia ĩdi ĩxedi | loc. nom. s. s. m. s. f. adj. v. |
sobrar | saalaina soo | v. |
sobresalir | munamajadi | v. |
sokwi'e | sokwite agaja | v. |
sokwite agaja | sokwite agaja | v. |
sol | joxote joxotedi'da joxote jiebaina joxote yenenajẽ ĩxa joxote jiagaajaa' joxote diemina joxote anãda diema joxo sẽxẽmina joxote sajemina joxote taya joxote apuga joxote kaeja dudoena dua ĩxea | s. m. loc. nom. loc. adj. loc. verb. |
sollozar | ãẽ'ajaa' | v. |
soltar | fienadi fidediãdi fikwigãja fixeoxu fixeodu sejo'o chayenadi fixeodi fipii'di | v. s. m. s. f. s. pl. |
soltero, soltera | ekodi ekuxu ekañu ikodi ikudia | adj. v. |
solucionar | bee'maxada | v. |
sonar | aja uama sekweaja | v. |
sonarse | sĩñãja sĩpae sĩpaeo sĩpaeodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
sonreir | ĩbodo jõjẽ ĩbodo ĩxe ĩbodo ĩxo ĩbodo ĩxodu ũbodo jũja ĩba'dee' ĩba'deo' ĩba'deo'du ũbodojo chĩxa | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
soñar | sõdena chaa sõdena chaina sõdena ae sõdena ao sõdena aodu sõdena aadudi sõdena | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. |
soplar | juda judina jujuchagãdi jujutagãdi juju'ga jujube jujubo jujubodu jupe jupo jupodu jujubaidi jujubaixu jujubaidu roaja ropee ropeo ropeodu | v. c. v. adj. s. m. s. f. s. pl. |
sorber | judaga judagina juagaja jujaga'gaa' jupage jupago jupagodu luagaja luxagaja | v. s. m. s. f. s. pl. |
subir | chĩxadama ĩxadama kwĩxadama jĩxadaño jĩxadaminaadara rĩdea rĩdega rĩdema rĩpee rĩpeo rĩpeodu | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
suceder | yaxama | v. |
sucio, sucia | ñikiape ñikiapo ñikiapodu ñikiãto ñikiaja idige idigo idigodu idiga chidiga idigapea | s. m. s. f. s. pl. adj. v. |
sudar | chaixi taida aixi taipe aixi taipo aixi taipodu aixi taigina aixi taina | s. m. s. f. s. pl. v. c. v. |
suicidarse | ãjĩbaxa'da'ga'majaa' seadaga sepadage sepadago sepadagodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
surquear | baijajã | v. |
susurrar | jẽ'gotajaa' | v. |
talar | yaje'baxa'dajaa' pũjugana | v. |
tapar | fwãjaga muora mujãdi | v. |
tasajear | salu kelecha | v. |
temblar | yayieja nunuajaa' ninoja | v. s. f. |
temer | tekwe'ajaa' | v. |
tender | pe'e chaigaga pe'e xaigina pe'e jai'gã pe'e jaigadina pe'e kelecha pe'e kelebe pe'e kelebo pe'e kelebodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
tener | ĩxinadi xĩxiãdi jĩxidiãxa ĩxadu xomaga ĩxioxa õ'sa'gajaa' yekagajaa' ẽgogajaa' i'di'gajaa' ite duãdi ikwaa õbã'jã chudaga ãã'dajaa' teeche duãja badago jone tekwara gwañoxa fwãdamadina bee'anaxa jua'ga uadina'didi ĩxaja ĩxiaja pũdu duãja diaja ĩxĩguxajã ĩxe ĩxo | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
tener frío | diaja diaxa | loc. verb. |
tener ganas | chõã õ'ẽ õ'õ õ'ãdu ikwaa õã xaa õã | loc. verb. s. m. s. f. s. pl. v. |
tener gripa | ẽgocha ẽgochina ẽgochaga | v. |
tener pereza | udaga udage udago udagodu chudaga xudaga | v. s. m. s. f. s. pl. |
terminar (se) | juaama ĩxediã gwaijagaañadi jutema'di chĩxediã gwaipagame jupadage gwaipagamo jupadago gwaipagamodu jupadagodu juaada judaga juegamia gwaidaga gwaigama gwaigamina gwaigamiã ĩxadagamina gwaitaga gwayaga joadagajaa' jotadagi jodadagana joemojonojã joegamia tayama | v. s. m. s. f. s. pl. |
tirar | ie bayajaa' yidagaga yiagãdi yitagagodi yipage yipago yipagodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
tiritar | yayinaja | v. |
tiznar | tãda | v. |
tocar | uagodidi uadadajãna uadadigãxadi judana judadida keadinojoã ude udo udodu udama udana uadaxadi | v. s. m. s. f. s. pl. |
todo, toda | tie tiñe'ga tĩkudima'ara tĩkudiã tĩgana tiedi tie'na tiegodu tiẽga tie'ta tikudira tie paudiara tiejã sĩpodi tiye pamẽda sĩobena tie ñokwidima | loc. verb. adj. loc. adj. adv. |
tomar | chõgwa õgwe õgo õgodu õgwa toxadi jobe jõgwina | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. |
topar | baja'gajaa' baja'gaja | v. |
torear | akwadaja | v. |
tortuga | kubejẽ sese obotoge sese kãdege sese iyaxẽge sese kube kubedi kubexã kubejã | s. f. s. m. pl. s. f. pl. loc. nom. loc. verb. |
toser | ẽgocha ẽgochina ẽgochaga ẽgobe ẽgobo ẽgobodu | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
tostar | gwãtodora gwãtadi gwãtã gwãtigina gwãtiaidi gwãtiaixu gwãtiaidu | v. |
totear | joiba joibijonadisã | v. |
trabajar | mañucha mañube mañubo mañubodu bayagaja mañujadia mañujo mañuchaga mañuchadiga mañobechã mañobexachã mañujo guaja mañuaidi mañuaixu mañuaidu | v. s. m. s. f. s. pl. loc. verb. adj. v. c. |
traer | chẽpa kwẽpitoja bajagajaa' ẽpee ẽpeodu ẽpeo chẽpãdi kwaĩpiaja ẽpãdi | v. s. m. s. f. s. pl. |
tragadero | chõkwa õkwaja õkwa jõkobana õkwada jõkwana chõkwaju õkwaje chõkwa ichigaja õkote | s. m. s. loc. verb. s. m. pl. loc. nom. |
tragar | chikwa chikwina chikwaga chikwãdi chikwedagãxa chikwaxena tikwana kukwadia jikwina jikwadinata ikwe iko ikodu ikwaa chikwina iko guaja pãĩ jikwadinata ikwa õãna gwãdadina | v. s. m. s. f. s. pl. s. loc. verb. |
transformar | jixodagada | v. |
trillar | jojagana | v. |
trompear | robadinana roadina | v. |
tropezar | baja'gaja baja'gajaa' roadana adagia | v. |
trozar | gwajãga chãpega | v. |
tumba | taixu taixua taixuama gwaixu gwaixua taixu gwaixu gwaixu kelecha | s. f. s. f. pl. s. pl. loc. nom. loc. verb. |
tumbar | loo'dojonara loo'dodi loo'doxu loadaga loo'dodu yodada yoidigãgi yoaxadaxa rotadããra rodada yotaxadã | v. s. m. s. f. s. pl. |
unir | ãda'gajaa' | v. |
untar | kõãjaa' gwayana gwaiga bajajaa' | v. |
utilizar | fajã fajadiã | v. |
vaciar | sãjãjã teaja gwixagidi gwixaginadi | v. |
vagar | jone tepe'gõ'xajaa' | v. |
valer | omoa | v. |
vararse | bajaajaa' | v. |
vender | bẽdetago bẽdejana bẽdejã bẽdejo bẽdejagara | v. |
venir | choma chomena chomaga chominadi omaga jomadata ome omeo omadu kexadajana ẽpe'ajaa' | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. |
ventear | joagajaa' jojagana | v. |
ver | chĩta chĩtaga tĩtaga chĩtãxa ĩtãxa ĩte ĩto ĩtodu ĩpa'di ĩpa'xu jĩpa'du jĩjãgã jiñaja jikwagãxa jĩãdiãdi jĩñanajadi jĩjojadi jinamedadi seo oana o'ba'a obãdi obadina obãxu obãdu jĩpochãxa | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. |
verter | gwiagajaa' | v. |
vestir | chekwedaga ekwede ekwedo ekwedodu anaja jana janagoxoa anagaja mujaa' mupuduxutaa | v. s. m. s. f. s. pl. |
viajar | guda gudaga gudadia guxina guxame gupe gupo gupadu gupiaidi gupiaixu gupiaidu | v. c. v. s. m. s. f. s. pl. |
vientre | teeche teechea teechejẽ teechena fikwajara | s. m. s. m. pl. loc. adv. loc. verb. |
vigilar | ĩxa'da'gajaa' doxe ĩtajadi doxe ĩtee doxe ĩteo doxe ĩteodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
visitar | bãtejaa' bãteajãdi bãtejagana bãtinãdi jomanaxadi | v. |
viudo, viuda | ekodi ekuxu ekañu ikodi ikudia | adj. v. |
vivir | chĩxa ĩxadi ĩxaxu ĩxadu chĩxaga ta'e chĩxana ĩxa jĩxadi pañutadiga laituxadigajadi | v. loc. verb. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
vivo (a) | paxuxana paañujã pauxuchana padi | v. loc. verb. |
volar | jĩãsajaa' gwadema gwaxamiaja gwajamitedi jiãsama jĩpase jĩpaso jĩpasodu | v. s. m. s. f. s. pl. v. c. |
voltear | jaedaeã jaedinojãjã ñoodajaa' jayaagaja jayadojona mo'odojoa | v. |
volver | kabeaxa'dajaa' ixoajaa' xeama laituamajaa' | v. |
vomitar | aĩbiga chaĩbigina chaĩbia aĩbie aĩbio aĩbiodu aĩbigina aĩbiaidi aĩbiaixu aĩbiaidu | v. s. m. s. f. s. pl. adj. |
vueltas | bañada bañadaja baipodudi baipoduxu baipodudu | s. v. |
yelarse | nochidi nochixu nochidu sẽã ¿? | v. s. m. s. f. s. pl. |
yidagaga 2 | yidagaga yiagãdi yitagagodi yipage yipago yipagodu | v. s. m. s. f. s. pl. |
yo | jĩsi jĩsicha jĩsita jĩsiga jĩsichaga jĩsira jĩsidi jo'o | pron. pers. loc. verb. loc. nom. |
zafar | chubaja | v. |
zumbar | yoamanasã fĩxadaẽnãxa fĩdadaẽnaxa | v. |