Diccionario
Herramientas
Diccionario español-salia huo. Instituto Caro y Cuervo.
reír
-
(yo) río v. c. chĩbada [cĩmbada] var. d. chũbada.
Conjugador sáliba
El verbo es chĩbada, la raíz verbal es ĩbad, su grupo es 1 y la fonotáctica de su raíz es VCVC.
Nota bene: Este conjugador usa un algoritmo computacional, basado en un paradigma verbal, y no todas sus conjugaciones están testificadas.
Presente /
Pasado1PS chĩbada 2PS kũbada 3PSM ĩbada 3PSF xĩbada 1PPL tĩbada 2PPL kũbadãdo 3PPL jĩbada Presente /
Pasado negativo1PS chĩbadadia 2PS kũbadadia 3PSM ĩbadadia 3PSF xĩbadadia 1PPL tĩbadadia 2PPL kũbadadiãdo 3PPL jĩbadadia Presente /
Pasado continuo1PS chĩbadina 2PS kũbadina 3PSM ĩbadina 3PSF xĩbadina 1PPL tĩbadina 2PPL kũbadinãdo 3PPL jĩbadina Presente /
Pasado continuo negativo1PS chĩbadinadia 2PS kũbadinadia 3PSM ĩbadinadia 3PSF xĩbadinadia 1PPL tĩbadinadia 2PPL kũbadinadiãdo 3PPL jĩbadinadia Presente /
Futuro1PS chĩbadaga 2PS kũbadaga 3PSM ĩbadaga 3PSF xĩbadaga 1PPL tĩbadaga 2PPL kũbadagãdo 3PPL jĩbadaga Presente /
Futuro negativo1PS chĩbadadiga 2PS kũbadadiga 3PSM ĩbadadiga 3PSF xĩbadadiga 1PPL tĩbadadiga 2PPL kũbadadigãdo 3PPL jĩbadadiga Presente /
Futuro continuo1PS chĩbadinaga 2PS kũbadinaga 3PSM ĩbadinaga 3PSF xĩbadinaga 1PPL tĩbadinaga 2PPL kũbadinagãdo 3PPL jĩbadinaga Presente /
Futuro continuo negativo1PS chĩbadinadiga 2PS kũbadinadiga 3PSM ĩbadinadiga 3PSF xĩbadinadiga 1PPL tĩbadinadiga 2PPL kũbadinadigãdo 3PPL jĩbadinadiga Potencial imperfecto 1PS chĩbadanao chĩbadaga 2PS kũbadanao kũbadaga 3PSM ĩbadanao ĩbadaga 3PSF xĩbadanao xĩbadaga 1PPL tĩbadanao tĩbadaga 2PPL kũbadanao kũbadagãdo 3PPL jĩbadanao jĩbadaga Nominalizado 3M ĩbade 3F ĩbado 3PLN ĩbadodu Nominalizado negativo 3M ĩbadedi 3F ĩbadodi 3PLN ĩbadodudi Nominalizado continuo 3M ĩbadine 3F ĩbadino 3PLN ĩbadinodu Nominalizado continuo caduco focalizado 1PS (M) ĩbadinexacha 1PS (F) ĩbadinoxacha 2PS (M) ĩbadinexaga 2PS (F) ĩbadinoxaga 3PS (M) ĩbadinexa 3PS (F) ĩbadinoxa 1PP (M/F) ĩbadinoduxata 2PP (M/F) ĩbadinoduxagãdo 3PP (M/F) ĩbadinoduxaja Nominalizado continuo focalizado 1PS (M) ĩbadinecha 1PS (F) ĩbadinocha 2PS (M) ĩbadinega 2PS (F) ĩbadinoga 3PS (M) ĩbadinea 3PS (F) ĩbadinoxa 1PP (M/F) ĩbadinoduta 2PP (M/F) ĩbadinodugãdo 3PP (M/F) ĩbadinoduja Nominalizado perfecto focalizado 1PS (M) ĩbadejocha 1PS (F) ĩbadojocha 2PS (M) ĩbadejoga 2PS (F) ĩbadojoga 3PS (M) ĩbadejoa 3PS (F) ĩbadojoxa 1PP (M/F) ĩbadodujota 2PP (M/F) ĩbadodujogãdo 3PP (M/F) ĩbadodujoja - Yo río - Jĩsi chĩbada. (Domitila Guacarapare)
- Yo me estoy riendo - Jĩsi chĩbadina. (Domitila Guacarapare)
- Yo me reiré - Jĩsi chĩbadaga. (Domitila Guacarapare)
- (él) ríe v. ĩbada [ĩmbada] var. d. ũbada.
- Pedro ríe - Pedro ĩbada.
- (él) se está riendo v. ũbadina [ũmbadina] var. d. ĩbadina.
- Ejemplo pendiente.
- Nominalizado
- el que ríe s. m. ĩbade [ĩmbade] var. d. ũbae.
- Ejemplo pendiente.
- la que ríe s. f. ĩbadeo [ĩmbadeo] var. d. ũbadeo.
- Ejemplo pendiente.
- los, las que ríen s. pl. ĩbadeodu [ĩmbadeodu] var. d. ũbadeodu.
- Ejemplo pendiente.
- (ella) me hace reír v. chĩbadagaja kelexãja [cĩmbadagaha kelexaha]
- Ella me hizo reir - Jixu chĩbadagaja kelexãja. (Santos Heliodoro Caribana)
- Nominalizado
- el que hace reír s. m. ĩbadaga kelebe [ĩmbadaga kelebe]
- Ejemplo pendiente.
- la que hace reír s. f. ĩbadaga kelebo [ĩmbadaga kelebo]
- Ejemplo pendiente.
- los, las que hacen reír s. pl. ĩbadaga kelebodu [ĩmbadaga kelebodu]
- Ejemplo pendiente.
- Locuciones
- él es el que se está riendo loc. verb. ĩbadinaã yojo [ĩmbadinaãɲ ɟoho]
- Ejemplo pendiente.
Observaciones gramaticales: Chĩbada '(yo) río/reí' prefija el morfema ch-: índice de primera persona singular. Este verbo que comienza por vocal (-V) se conjuga:
chĩbada '(yo) río/reí', kwĩbada '(usted) ríe/rió', ĩbada '(él) ríe/rió', xĩbada '(ella) ríe/rió', tĩbada '(nosotros) reímos', kwĩbadãdo '(ustedes) ríen/rieron', jĩbada '(ellos, ellas) ríen/rieron'.
Observaciones gramaticales: Ũbadina '(él) se está riendo' prefija el morfema ø-: índice de tercera persona singular masculino y sufija los morfemas -in-: aspecto durativo y -a: modo real.
Observaciones gramaticales: Ĩbade 'el que ríe', sufija el morfema de clase nominal animado -e: masculino singular.
Observaciones gramaticales: Ĩbadeo 'la que ríe', sufija el morfema de clase nominal animado -o: femenino singular.
Observaciones gramaticales: Ĩbadeodu 'los, las que ríen', sufija el morfema de clase nominal animado -odu: masculino o femenino plural.
Observaciones culturales: Ĩbadaga kelebe 'el que me hace reír' también significa 'cómico', 'chistoso'.
Observaciones gramaticales: Ĩbadaga kelebe 'el que me hace reír' está conformado por ĩbadaga 'reír' y kelebe 'el que me hace', este último término sufija el morfema de clase nominal animado -be: masculino singular.
Observaciones gramaticales: Ĩbadaga kelebo 'la que me hace reír' está conformado por ĩbadaga 'reír' y kelebo 'la que me hace', este último término sufija el morfema de clase nominal animado -bo: femenino singular.
Observaciones gramaticales: Ĩbadaga kelebodu 'los, las que me hacen reír' está conformado por ĩbadaga 'reír' y kelebodu 'los, las que me hacen', este último término sufija el morfema de clase nominal animado -bodu: masculino o femenino plural.
Observaciones gramaticales: Ĩbadinaã yojo 'él es el que se está riendo' focaliza el predicado ĩbadinaã que prefija el morfema ø-: índice de tercera persona singular masculino y sufija los morfemas -in-: apecto durativo, -a-: modo real y -ã: actante focalizado de tercera persona singular masculino. Yojo 'él' ocupa la segunda posición y sufija el morfema de clase nominal animado -jo: masculino singular.