Línea 164: Línea 164:
 
|tr_2=<u>chudaga</u> gupochina
 
|tr_2=<u>chudaga</u> gupochina
 
|sab_2=  
 
|sab_2=  
}}
+
|ej_3=El niño está perezoso
 
+
|tr_3=yojo nẽẽ <u>udaga</u>
{{acep_es
+
|sab_3=  
|loc= tiene pereza
+
|obs_cul= ''Chudaga'' 't(yo) tengo pereza, También significa 'aperezarse', 'no tener ganas''
|cat_gra= v.
+
|equ=udaga
+
|fon=u-da-ga
+
|ej_1=El niño está perezoso
+
|tr_1=yojo nẽẽ <u>udaga</u>
+
|sab_1=  
+
|obs_cul= ''Udaga'' 'tener pereza, aperezarse, no tener ganas''
+
 
}}
 
}}
  
Línea 185: Línea 178:
 
|ej_1=Yo tengo sueño (femenino)
 
|ej_1=Yo tengo sueño (femenino)
 
|tr_1=jĩsi <u>pũdu duaxa</u>  
 
|tr_1=jĩsi <u>pũdu duaxa</u>  
|sab_1=  
+
|sab_1=Domitila Guacarapare
}}
+
|ej_2=El niño tiene sueño
 
+
|tr_2=nẽẽdi <u>pũdi duãdi</u>
{{acep_es
+
|sab_2=Domitila Guacarapare
|loc= (él) tiene sueño
+
|cat_gra= v.
+
|equ=pūdi duãdi
+
|fon=pūn-di du-ãn-di
+
|ej_1=El niño tiene sueño
+
|tr_1=nẽẽdi <u>pũdi duãdi</u>
+
|sab_1=  
+
 
}}
 
}}
  
Línea 211: Línea 197:
 
|loc= tener
 
|loc= tener
 
|cat_gra= v.  
 
|cat_gra= v.  
|equ=júa'ga  
+
|equ=jua'ga  
 
|fon=hu-aˀ-ga
 
|fon=hu-aˀ-ga
 
|ej_1=
 
|ej_1=
Línea 226: Línea 212:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
 +
|obs_gra= ''Teeche duaja badago'' 'tener un hijo', literalmente significa 'me duele la barriga ¿?'
 
}}
 
}}
  
Línea 243: Línea 230:
 
|equ=tekwara  
 
|equ=tekwara  
 
|fon=te-kʷa-ɾa
 
|fon=te-kʷa-ɾa
|ej_1=
+
|ej_1=Le tienen miedo
|tr_1=
+
|tr_1=<u>te-kʷa-di-ã</u> yojo
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
}}
 
 
{{acep_es
 
|loc= le tienen miedo
 
|cat_gra= v.
 
|equ=tekwadiã
 
|fon=te-kʷa-di-ã
 
|ej_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1= 
 
 
}}
 
}}
  
Línea 263: Línea 240:
 
|equ=gwañagana  
 
|equ=gwañagana  
 
|fon=gʷa-ɲa-ga-naˀ
 
|fon=gʷa-ɲa-ga-naˀ
|ej_1=
+
|ej_1=Ella tiene acto sexual
|tr_1=
+
|tr_1=jixu <u>gwañoxa</u>
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
 +
|ej_1=Que tengo sexo
 +
|tr_1=Jĩsi <u>gwaĩdagamanara</u>
 +
|sab_1= 
 
|obs_cul= ''Gwañagana'' 'tener sexo, relaciones sexuales, hacer el amor'
 
|obs_cul= ''Gwañagana'' 'tener sexo, relaciones sexuales, hacer el amor'
}}
 
 
{{acep_es
 
|loc= tenga el acto sexual
 
|cat_gra= v.
 
|equ=gwañoxa
 
|fon=gʷa-ɲo-xa
 
|ej_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1= 
 
}}
 
 
{{acep_es
 
|loc= que tengo sexo
 
|cat_gra= v.
 
|equ=gwaĩdagamanara
 
|fon=gʷaĩ-da-ga-ma-na-ɾa
 
|ej_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1= 
 
 
}}
 
}}
  
Línea 294: Línea 254:
 
|equ=fwãdamana  
 
|equ=fwãdamana  
 
|fon=ɸʷãn-da-ma-naˀ
 
|fon=ɸʷãn-da-ma-naˀ
|ej_1=
+
|ej_1=No tengo tiempo
|tr_1=
+
|tr_1=Jĩsi <u>fwãdamadina</u>
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
}}
 
 
{{acep_es
 
|loc= no tengo tiempo
 
|cat_gra= v.
 
|equ=fwãdamadina
 
|fon=ɸʷãn-da-ma-di-na
 
|ej_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1= 
 
 
}}
 
}}
  

Revisión de 14:12 3 mar 2014

Diccionario español-salia huo. Instituto Caro y Cuervo.
tener
  1. tenían   v. ĩxĩguuxajã   [ĩŋxĩguːxahã]
    • Por eso los sálibas de antes tenían grandes cañaverales - ñe'exanara gwipua ñojãpu ĩxĩguuxajã jĩtu saya ĩxadu saliaxa.
  2. no tiene   v. ĩxinadi   [ĩŋxinadi]
    • Quema las conchas y si ya tiene todo completo, remoja el barro, remoja la tierra - juanara jo'oda tiera tayana ĩxinadira sajixura oeã saji.
    • Unos ancianos tenían una niña, que cuando fue adulta tuvo la menstruación - sĩguduri jotobo ne'e xĩxiãdi ne'e sĩgoxana sañaganara.
    Observaciones gramaticales: Ĩxinadi 'no tiene, no posee', sufija el morfema de negación -di.
  3. (ella) no tiene   NULO jĩxidiãxa   [hĩŋxidiãxa]
    • La mujer no tiene chinos (hijos) - Jixu ñaxu netu jĩxidiãxa.
    Observaciones gramaticales: Jĩxidiãxa '(ella) no tiene a (ellos)', prefija el índice de tercera persona plural j-: 'ellos' y sufija el morfema de negación -di- y el morfema de tercera persona singular femenino -xa: 'ella'.
  4. (ella) tiene que venir   v. xomaga ĩxioxa   [xomaga ĩŋxioxa]
    • La mujer tiene que venir hoy - piano xomaga ĩxioxa ñaxu. (Cristina Darapo)
  5. el que tiene   NULO ĩxadi   [ĩŋxadi]
    • Ejemplo pendiente.
  6. la que tiene   NULO ĩxaxu   [ĩŋxaxu]
    • Ejemplo pendiente.
  7. los, las que tienen   NULO ĩxadu   [ĩŋxadu]
    • Ejemplo pendiente.
  8. tener agriera   v. õ'sa'gajaa'   [õˀsaˀgahaːˀ]
    • Ejemplo pendiente.
  9. tener asco   v. yekagajaa'   [ɟekagahaːˀ]
    • Ejemplo pendiente.
  10. tener catarro   v. ẽgogajaa'   [ẽŋgogahaːˀ]
    • Ejemplo pendiente.
  11. tener compasión   v. i'di'gajaa'   [iˀdiˀgahaːˀ]
    • Ejemplo pendiente.
  12. tener frío   v. diãga   [diãŋga]
    • Tengo frío - díaja. (Domitila Guacarapare)
  13. tener deseos de defecar   v. ite duãdi   [ite duãndi]
    • Él tiene ganas de defecar - ite duãdi.
    • Ella tiene ganas de defecar - xite duãxa.
    Observaciones culturales: Ite duãdi 'tener deseos o ganas de defecar'. Literalmente significa 'dolor de caca'.
  14. tener hambre   v. ikwaa õbã'jã   [ikʷaː õβãˀhã]
    • Juan tiene hambre - Jũã ikwaa õã. (Domitila Guacarapare)
    Observaciones culturales: Literalmente significa 'querer comida'.
  15. (yo) tengo pereza   v. chudaga   [cudaga]
    • Yo soy perezosa - jĩsicha jĩsi chudaga.
    • Yo estoy caminando perezosa - chudaga gupochina.
    • El niño está perezoso - yojo nẽẽ udaga.
    Observaciones culturales: Chudaga 't(yo) tengo pereza, También significa 'aperezarse', 'no tener ganas.
  16. (yo) tengo sueño   v. pũdu duaxa   [pũndu duaxa] var. d. pũdi duaxa.
    • Yo tengo sueño (femenino) - jĩsi pũdu duaxa. (Domitila Guacarapare)
    • El niño tiene sueño - nẽẽdi pũdi duãdi. (Domitila Guacarapare)
  17. tener algo dentro de la boca   v. ãã'dajaa'   [ãːˀdahaːˀ]
    • Ejemplo pendiente.
  18. tener   v. jua'ga   [huaˀga]
    • Ejemplo pendiente.
  19. tener un hijo   v. teeche duaja badago   [teːce duaha badago]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Teeche duaja badago 'tener un hijo', literalmente significa 'me duele la barriga ¿?'.
  20. tenga cuidado   v. jone   [hone]
    • Ejemplo pendiente.
  21. tienen miedo   v. tekwara   [tekʷaɾa]
    • Le tienen miedo - te-kʷa-di-ã yojo.
  22. tener sexo   v. gwañagana   [gʷaɲaganaˀ]
    • Que tengo sexo - Jĩsi gwaĩdagamanara.
    Observaciones culturales: Gwañagana 'tener sexo, relaciones sexuales, hacer el amor'.
  23. (yo) tengo tiempo   v. fwãdamana   [ɸʷãndamanaˀ]
    • No tengo tiempo - Jĩsi fwãdamadina.
  24. la tuvo   v. bee'anaxa   [beːˀanaxa]
    • Ejemplo pendiente.
  25. no tiene que   v. uadina'didi   [uadinaˀdidi]
    • Ejemplo pendiente.