Diccionario
Herramientas
(No se muestran 30 ediciones intermedias de 4 usuarios) | |||
Línea 1: | Línea 1: | ||
{{ESP-SAL}} | {{ESP-SAL}} | ||
+ | |||
+ | {{grupo |5}} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
− | |loc=viejo | + | |loc=viejo, vieja |
− | |cat_gra= | + | |cat_gra= s. m./adj. |
|equ=sĩgwe | |equ=sĩgwe | ||
|fon=sĩŋ-gʷe | |fon=sĩŋ-gʷe | ||
− | + | |ej_1=Este hombre es viejo | |
− | |ej_1=Este hombre | + | |tr_1=Pidi ũbeã yojo <u>sĩgwe</u> |
− | |tr_1= | + | |
|sab_1=Domitila Guacarapare | |sab_1=Domitila Guacarapare | ||
− | |ej_2= | + | |ej_2=Ese viejo tejió el chinchorro |
− | |tr_2= | + | |tr_2=Yojo <u>sĩgwe</u> tesia ana |
|sab_2=Domitila Guacarapare | |sab_2=Domitila Guacarapare | ||
− | |ej_3=Pero el | + | |ej_3=Pero el viejo se fue corriendo |
− | |tr_3=<u> | + | |tr_3=<u>Sĩgwe</u> diba |
|sab_3=Domitila Guacarapare | |sab_3=Domitila Guacarapare | ||
− | |obs_gra=''Sĩgwe'' 'adulto, | + | |obs_gra=''Sĩgwe'' 'viejo' también significa 'adulto', 'anciano', 'mayor'. Cumple las funciones de sustantivo y adjetivo dependiendo de la construcción y la posición que ocupe dentro de la oración. Sufija el morfema de clase nominal animado ''-e'': masculino singular |
|sin=[[adulto]], [[anciano]], [[mayor]] | |sin=[[adulto]], [[anciano]], [[mayor]] | ||
}} | }} | ||
Línea 22: | Línea 23: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= vieja | |loc= vieja | ||
− | |cat_gra= | + | |cat_gra= s. f./adj. |
|equ= sĩgo | |equ= sĩgo | ||
|fon=sĩŋ-go | |fon=sĩŋ-go | ||
− | |ej_1=Ella es la | + | |ej_1=Ella es la vieja (la anciana o mayor) |
− | |tr_1= | + | |tr_1=Jixuxã jixu <u>sĩgo</u> |
|sab_1=Cristina Darapo | |sab_1=Cristina Darapo | ||
− | |obs_gra=''Sĩgo'' ' | + | |ej_2=Esa vieja tejió el chinchorro |
+ | |tr_2=Jixu <u>sĩgo</u> tesia xana | ||
+ | |sab_2=Domitila Guacarapare | ||
+ | |obs_gra=''Sĩgo'' 'vieja' sufija el morfema de clase nominal ''-o'': animado femenino singular | ||
}} | }} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
− | |loc= viejos | + | |loc= viejos, viejas |
− | |cat_gra= | + | |cat_gra= s. pl./adj. |
|equ=sĩgodu | |equ=sĩgodu | ||
|fon=sĩŋ-go-du | |fon=sĩŋ-go-du | ||
− | |ej_1=Unos | + | |ej_1=Unos viejos tenían una niña que cuando fue adulta tuvo la menstruación |
− | |tr_1= | + | |tr_1=Sĩguduri jotobo ne'e xĩxiãdi ne'e <u>sĩgoxana</u> sañaganara |
|sab_1= | |sab_1= | ||
|ej_2=Por eso solamente los viejos son los que pueden comer pescado asado sin ser cocinado | |ej_2=Por eso solamente los viejos son los que pueden comer pescado asado sin ser cocinado | ||
|tr_2=Ñe'exanara je'du <u>sĩgwedujãra</u> jĩtu bae leiga pajĩ ikwadu ñe'e okotona doigadi | |tr_2=Ñe'exanara je'du <u>sĩgwedujãra</u> jĩtu bae leiga pajĩ ikwadu ñe'e okotona doigadi | ||
|sab_2= | |sab_2= | ||
− | |obs_gra=''Sĩgodu'' ' | + | |obs_gra=''Sĩgodu'' 'viejos, viejos' sufija el morfema de clase nominal ''-odu'': animado plural o neutro |
}} | }} | ||
+ | |||
+ | {{cierra_grupo}} | ||
+ | {{grupo|3}} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= muy viejita | |loc= muy viejita | ||
− | |cat_gra= adj. | + | |cat_gra= loc. adj. |
|equ=sĩgo sĩgo | |equ=sĩgo sĩgo | ||
|fon=sĩŋ-go sĩŋ-go | |fon=sĩŋ-go sĩŋ-go | ||
Línea 57: | Línea 64: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
− | |loc= vieja | + | |loc= mujer vieja |
− | |cat_gra= adj. | + | |cat_gra= loc. adj. |
|equ=sĩgo ñaxu | |equ=sĩgo ñaxu | ||
|fon=sĩŋ-go ɲa-xu | |fon=sĩŋ-go ɲa-xu | ||
Línea 64: | Línea 71: | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | | | + | |obs_cul=''Sĩgo ñaxu'' 'mujer vieja' . Nombre despectivo para referirse a una mujer |
}} | }} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc=persona vieja | |loc=persona vieja | ||
− | |cat_gra= loc. | + | |cat_gra= loc. adj. |
|equ=sĩgwe joxo | |equ=sĩgwe joxo | ||
|fon=sĩŋ-gʷe ho-xo | |fon=sĩŋ-gʷe ho-xo | ||
− | |ej_1=Él es la persona | + | |ej_1=Él es la persona vieja |
− | |tr_1= | + | |tr_1=Yojoã yojo <u>sĩgwe joxo</u> |
|sab_1=Cristina Darapo | |sab_1=Cristina Darapo | ||
}} | }} | ||
+ | {{acep_es | ||
+ | |loc= estoy más viejo | ||
+ | |cat_gra= loc. verb. | ||
+ | |equ=sĩgwechana | ||
+ | |fon=sĩŋ-gʷe-ca-na | ||
+ | |ej_1=Ya estoy más vieja | ||
+ | |tr_1=Jĩsi <u>Sĩgwechana</u> | ||
+ | |sab_1= | ||
+ | |obs_gra=''Sĩgwechana'' 'estoy mas viejo', también significa 'estar más anciano'. Este adjetivo se verbaliza al recibir el morfema ''-ch-'': índice de primera persona singular y el morfema ''-na'': aspecto ¿? | ||
+ | }} | ||
+ | {{cierra_grupo}} | ||
+ | {{grupo |6}} | ||
+ | |||
+ | {{acep_es | ||
+ | |loc= viejo | ||
+ | |cat_gra= adj. | ||
+ | |equ=sigwe | ||
+ | |fon=sĩŋ-gʷe | ||
+ | |ej_1= | ||
+ | |tr_1= | ||
+ | |sab_1= | ||
+ | |obs_gra=''Sĩgwe-'' 'viejo (inanimado)', sufija el morfema de clase nominal inanimado en mención | ||
+ | }} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (alargado y tubular) | |loc= viejo (alargado y tubular) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sigwejã | |equ=sigwejã | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-hã | |fon=sĩŋ-gʷe-hã | ||
|var_m= sĩgweja, sĩgweya, sĩgwea | |var_m= sĩgweja, sĩgweya, sĩgwea | ||
|ej_1=Las cotizas están viejas | |ej_1=Las cotizas están viejas | ||
− | |tr_1=<u> | + | |tr_1=<u>Sĩgweaja</u> jiñu kotisa |
|sab_1=Domitila Guacarapare | |sab_1=Domitila Guacarapare | ||
|obs_gra=''Sĩgwejã'' 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-jã'' ~ ''-ja'' ~ ''-ya'' ~ ''-a'': alargado y tubular | |obs_gra=''Sĩgwejã'' 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-jã'' ~ ''-ja'' ~ ''-ya'' ~ ''-a'': alargado y tubular | ||
Línea 93: | Línea 123: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (alargado y sólido) | |loc= viejo (alargado y sólido) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwekwa | |equ=sĩgwekwa | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-kwa | |fon=sĩŋ-gʷe-kwa | ||
Línea 104: | Línea 134: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (alargado y flexible) | |loc= viejo (alargado y flexible) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwekwe | |equ=sĩgwekwe | ||
|fon=sĩ-gʷe-kʷe | |fon=sĩ-gʷe-kʷe | ||
Línea 115: | Línea 145: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (alargado, delgado y puntudo) | |loc= viejo (alargado, delgado y puntudo) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwejẽ | |equ=sĩgwejẽ | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-hẽ | |fon=sĩŋ-gʷe-hẽ | ||
Línea 126: | Línea 156: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (alargado, de consistencia blanda) | |loc= viejo (alargado, de consistencia blanda) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwene | |equ=sĩgwene | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ne | |fon=sĩŋ-gʷe-ne | ||
Línea 137: | Línea 167: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (alargado y agrupado) | |loc= viejo (alargado y agrupado) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweche | |equ=sĩgweche | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ce | |fon=sĩŋ-gʷe-ce | ||
Línea 149: | Línea 179: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (alargado, filiforme y muy delgado) | |loc= viejo (alargado, filiforme y muy delgado) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwebo | |equ=sĩgwebo | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-bo | |fon=sĩŋ-gʷe-bo | ||
Línea 161: | Línea 191: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (camino alargado y plano) | |loc= viejo (camino alargado y plano) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwema | |equ=sĩgwema | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ma | |fon=sĩŋ-gʷe-ma | ||
Línea 172: | Línea 202: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (lugar alargado y plano) | |loc= viejo (lugar alargado y plano) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweme | |equ=sĩgweme | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-me | |fon=sĩŋ-gʷe-me | ||
Línea 183: | Línea 213: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (bejuco alargado) | |loc= viejo (bejuco alargado) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweno | |equ=sĩgweno | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-no | |fon=sĩŋ-gʷe-no | ||
Línea 194: | Línea 224: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (ovalado o cóncavo) | |loc= viejo (ovalado o cóncavo) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwexo | |equ=sĩgwexo | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-xo | |fon=sĩŋ-gʷe-xo | ||
− | |var_m= | + | |var_m= sĩgwẽxõ |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
Línea 206: | Línea 236: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (cóncavo o convexo) | |loc= viejo (cóncavo o convexo) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwexẽ | |equ=sĩgwexẽ | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-xẽ | |fon=sĩŋ-gʷe-xẽ | ||
Línea 218: | Línea 248: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (ancho y plano) | |loc= viejo (ancho y plano) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwede | |equ=sĩgwede | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-de | |fon=sĩŋ-gʷe-de | ||
Línea 229: | Línea 259: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (plano y redondo) | |loc= viejo (plano y redondo) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
− | |equ= | + | |equ=sĩgwe |
− | |fon=sĩŋ-gʷe | + | |fon=sĩŋ-gʷe |
|ej_1=El casabe está viejo | |ej_1=El casabe está viejo | ||
− | |tr_1=<u> | + | |tr_1=<u>Sĩgweã</u> jie pe'e |
|sab_1=Domitila Guacarapare | |sab_1=Domitila Guacarapare | ||
− | |obs_gra='' | + | |obs_gra=''Sĩgwe'' 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-e'': plano y redondo que se fusiona con la última vocal ''-e-'' de la base léxica. En el ejemplo sufija el morfema ''-ã'': actante focalizado de tercera persona singular masculino |
}} | }} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (redondo, ovalado y plano) | |loc= viejo (redondo, ovalado y plano) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwemé | |equ=sĩgwemé | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-mé | |fon=sĩŋ-gʷe-mé | ||
Línea 251: | Línea 281: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (redondo, corto y duro) | |loc= viejo (redondo, corto y duro) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwechu | |equ=sĩgwechu | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-cu | |fon=sĩŋ-gʷe-cu | ||
Línea 263: | Línea 293: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (pequeña partícula redonda o en polvo) | |loc= viejo (pequeña partícula redonda o en polvo) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwejwã | |equ=sĩgwejwã | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-hʷã | |fon=sĩŋ-gʷe-hʷã | ||
Línea 275: | Línea 305: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (corto y redondo o parte de un todo) | |loc= viejo (corto y redondo o parte de un todo) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwete | |equ=sĩgwete | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-te | |fon=sĩŋ-gʷe-te | ||
Línea 287: | Línea 317: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (circular o redondo, abierto por un extremo) | |loc= viejo (circular o redondo, abierto por un extremo) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwepu | |equ=sĩgwepu | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-pu | |fon=sĩŋ-gʷe-pu | ||
Línea 298: | Línea 328: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (de diferente forma con abertura por un lado) | |loc= viejo (de diferente forma con abertura por un lado) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgwemo | |equ=sĩgwemo | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-mo | |fon=sĩŋ-gʷe-mo | ||
Línea 309: | Línea 339: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (boca, orificio o hueco) | |loc= viejo (boca, orificio o hueco) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sigwexũ | |equ=sigwexũ | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-xũ | |fon=sĩŋ-gʷe-xũ | ||
Línea 321: | Línea 351: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (contenedor) | |loc= viejo (contenedor) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweyu | |equ=sĩgweyu | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ɟu | |fon=sĩŋ-gʷe-ɟu | ||
|var_m= sĩgweu, sĩgweju, sĩgwejo, sĩgweo | |var_m= sĩgweu, sĩgweju, sĩgwejo, sĩgweo | ||
|ej_1=El vestido se está poniendo viejo | |ej_1=El vestido se está poniendo viejo | ||
− | |tr_1= | + | |tr_1=Nãũã jiyu sĩgwino |
|sab_1=Domitila Guacarapare | |sab_1=Domitila Guacarapare | ||
|obs_gra=''Sĩgweyu'' 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–yu'' ~ ''-u'' ~ ''-jo'' ~ ''-o'': contenedor. En el ejemplo ''sĩgweo'' 'viejo' recibe el morfema de aspecto durativo ''-in-'' que indica ''sĩgwino'' 'se está poniendo viejo | |obs_gra=''Sĩgweyu'' 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–yu'' ~ ''-u'' ~ ''-jo'' ~ ''-o'': contenedor. En el ejemplo ''sĩgweo'' 'viejo' recibe el morfema de aspecto durativo ''-in-'' que indica ''sĩgwino'' 'se está poniendo viejo | ||
Línea 333: | Línea 363: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (líquido) | |loc= viejo (líquido) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweto | |equ=sĩgweto | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-to | |fon=sĩŋ-gʷe-to | ||
Línea 344: | Línea 374: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (palmácea) | |loc= viejo (palmácea) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweñú | |equ=sĩgweñú | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ɲú | |fon=sĩŋ-gʷe-ɲú | ||
Línea 355: | Línea 385: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (caña, planta o mata) | |loc= viejo (caña, planta o mata) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweta | |equ=sĩgweta | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ta | |fon=sĩŋ-gʷe-ta | ||
Línea 366: | Línea 396: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejo (característica sin identificar) | |loc= viejo (característica sin identificar) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ=sĩgweña | |equ=sĩgweña | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ɲa | |fon=sĩŋ-gʷe-ɲa | ||
Línea 377: | Línea 407: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= viejos (as) | |loc= viejos (as) | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. pl. |
|equ= sĩgweñu | |equ= sĩgweñu | ||
|fon=sĩŋ-gʷe-ɲu | |fon=sĩŋ-gʷe-ɲu | ||
Línea 384: | Línea 414: | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Sĩgweñu'' 'viejos (as)', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-ñu'': | + | |obs_gra=''Sĩgweñu'' 'viejos (as)', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-ñu'': masculino o femenino plural |
}} | }} | ||
− | {{ | + | {{cierra_grupo}} |
− | + | {{grupo}} | |
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | }} | + | |
{{acep_es | {{acep_es | ||
Línea 407: | Línea 429: | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
}} | }} | ||
− | + | {{cierra_grupo}} | |
+ | {{grupo}} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= mujer vieja | |loc= mujer vieja | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. |
|equ= oneaixudi | |equ= oneaixudi | ||
|fon=o-ne-ai-xu-di | |fon=o-ne-ai-xu-di | ||
Línea 422: | Línea 445: | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= mujeres viejas | |loc= mujeres viejas | ||
− | |cat_gra= adj | + | |cat_gra= adj. pl. |
|equ= oneaidudi | |equ= oneaidudi | ||
|fon=o-ne-ai-du-di | |fon=o-ne-ai-du-di | ||
Línea 428: | Línea 451: | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Oneaidudi'' 'mujeres viejas', sufija el morfema de clase nominal animado ''-du'': | + | |obs_gra=''Oneaidudi'' 'mujeres viejas', sufija el morfema de clase nominal animado ''-du'': masculino o femenino plural y el morfema de negación ''-di'': 'no' |
}} | }} |
Última revisión de 21:19 15 oct 2014
Diccionario español-salia huo. Instituto Caro y Cuervo.
viejo, vieja
- Animado
- viejo, vieja s. m./adj. sĩgwe [sĩŋgʷe]
- Este hombre es viejo - Pidi ũbeã yojo sĩgwe. (Domitila Guacarapare)
- Ese viejo tejió el chinchorro - Yojo sĩgwe tesia ana. (Domitila Guacarapare)
- Pero el viejo se fue corriendo - Sĩgwe diba. (Domitila Guacarapare)
- vieja s. f./adj. sĩgo [sĩŋgo]
- Ella es la vieja (la anciana o mayor) - Jixuxã jixu sĩgo. (Cristina Darapo)
- Esa vieja tejió el chinchorro - Jixu sĩgo tesia xana. (Domitila Guacarapare)
- viejos, viejas s. pl./adj. sĩgodu [sĩŋgodu]
- Unos viejos tenían una niña que cuando fue adulta tuvo la menstruación - Sĩguduri jotobo ne'e xĩxiãdi ne'e sĩgoxana sañaganara.
- Por eso solamente los viejos son los que pueden comer pescado asado sin ser cocinado - Ñe'exanara je'du sĩgwedujãra jĩtu bae leiga pajĩ ikwadu ñe'e okotona doigadi.
- Locuciones
- muy viejita loc. adj. sĩgo sĩgo [sĩŋgo sĩŋgo]
- Ejemplo pendiente.
- mujer vieja loc. adj. sĩgo ñaxu [sĩŋgo ɲaxu]
- Ejemplo pendiente.
- persona vieja loc. adj. sĩgwe joxo [sĩŋgʷe hoxo]
- Él es la persona vieja - Yojoã yojo sĩgwe joxo. (Cristina Darapo)
- estoy más viejo loc. verb. sĩgwechana [sĩŋgʷecana]
- Ya estoy más vieja - Jĩsi Sĩgwechana.
- Inanimado
- viejo adj. sigwe [sĩŋgʷe]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (alargado y tubular) adj. sigwejã [sĩŋgʷehã] var. m. sĩgweja, sĩgweya, sĩgwea.
- Las cotizas están viejas - Sĩgweaja jiñu kotisa. (Domitila Guacarapare)
- viejo (alargado y sólido) adj. sĩgwekwa [sĩŋgʷekwa]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (alargado y flexible) adj. sĩgwekwe [sĩgʷekʷe]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (alargado, delgado y puntudo) adj. sĩgwejẽ [sĩŋgʷehẽ]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (alargado, de consistencia blanda) adj. sĩgwene [sĩŋgʷene]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (alargado y agrupado) adj. sĩgweche [sĩŋgʷece] var. m. sĩgwechẽ.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (alargado, filiforme y muy delgado) adj. sĩgwebo [sĩŋgʷebo] var. m. sĩgweba.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (camino alargado y plano) adj. sĩgwema [sĩŋgʷema]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (lugar alargado y plano) adj. sĩgweme [sĩŋgʷeme]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (bejuco alargado) adj. sĩgweno [sĩŋgʷeno]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (ovalado o cóncavo) adj. sĩgwexo [sĩŋgʷexo] var. m. sĩgwẽxõ.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (cóncavo o convexo) adj. sĩgwexẽ [sĩŋgʷexẽ] var. m. sĩgwexe.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (ancho y plano) adj. sĩgwede [sĩŋgʷede]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (plano y redondo) adj. sĩgwe [sĩŋgʷe]
- El casabe está viejo - Sĩgweã jie pe'e. (Domitila Guacarapare)
- viejo (redondo, ovalado y plano) adj. sĩgwemé [sĩŋgʷemé]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (redondo, corto y duro) adj. sĩgwechu [sĩŋgʷecu] var. m. sĩgwechũ.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (pequeña partícula redonda o en polvo) adj. sĩgwejwã [sĩŋgʷehʷã] var. m. sĩgwejwa.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (corto y redondo o parte de un todo) adj. sĩgwete [sĩŋgʷete] var. m. sĩgwete.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (circular o redondo, abierto por un extremo) adj. sĩgwepu [sĩŋgʷepu]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (de diferente forma con abertura por un lado) adj. sĩgwemo [sĩŋgʷemo]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (boca, orificio o hueco) adj. sigwexũ [sĩŋgʷexũ] var. m. bajĩgaxu.
- Ejemplo pendiente.
- viejo (contenedor) adj. sĩgweyu [sĩŋgʷeɟu] var. m. sĩgweu, sĩgweju, sĩgwejo, sĩgweo.
- El vestido se está poniendo viejo - Nãũã jiyu sĩgwino. (Domitila Guacarapare)
- viejo (líquido) adj. sĩgweto [sĩŋgʷeto]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (palmácea) adj. sĩgweñú [sĩŋgʷeɲú]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (caña, planta o mata) adj. sĩgweta [sĩŋgʷeta]
- Ejemplo pendiente.
- viejo (característica sin identificar) adj. sĩgweña [sĩŋgʷeɲa]
- Ejemplo pendiente.
- viejos (as) adj. pl. sĩgweñu [sĩŋgʷeɲa]
- Ejemplo pendiente.
- gente vieja loc. adj. taipagame joxo [taipagame hoxo]
- Ejemplo pendiente.
- mujer vieja adj. oneaixudi [oneaixudi]
- Ejemplo pendiente.
- mujeres viejas adj. pl. oneaidudi [oneaidudi]
- Ejemplo pendiente.
Observaciones gramaticales: Sĩgwe 'viejo' también significa 'adulto', 'anciano', 'mayor'. Cumple las funciones de sustantivo y adjetivo dependiendo de la construcción y la posición que ocupe dentro de la oración. Sufija el morfema de clase nominal animado -e: masculino singular.
Observaciones gramaticales: Sĩgo 'vieja' sufija el morfema de clase nominal -o: animado femenino singular.
Observaciones gramaticales: Sĩgodu 'viejos, viejos' sufija el morfema de clase nominal -odu: animado plural o neutro.
Observaciones gramaticales: Sĩgo sĩgo 'muy viejita'. Nótese que para formar el superlativo repite el adjetivo.
Observaciones culturales: Sĩgo ñaxu 'mujer vieja' . Nombre despectivo para referirse a una mujer.
Observaciones gramaticales: Sĩgwechana 'estoy mas viejo', también significa 'estar más anciano'. Este adjetivo se verbaliza al recibir el morfema -ch-: índice de primera persona singular y el morfema -na: aspecto ¿?.
Observaciones gramaticales: Sĩgwe- 'viejo (inanimado)', sufija el morfema de clase nominal inanimado en mención.
Observaciones gramaticales: Sĩgwejã 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -jã ~ -ja ~ -ya ~ -a: alargado y tubular.
Observaciones gramaticales: Sĩgwekwa 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -kwa: alargado y sólido.
Observaciones gramaticales: Sĩgwekwe 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -kwe: alargado y flexible.
Observaciones gramaticales: Sĩgwejẽ 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –jẽ: delgado, puntudo, alargado.
Observaciones gramaticales: Sĩgwene 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -ne: alargado y blando.
Observaciones gramaticales: Sĩgweche 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –che ~ chẽ: alargado y agrupado.
Observaciones gramaticales: Sĩgwebo 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –bo ~ -ba: alargado, filiforme y muy delgado.
Observaciones gramaticales: Sĩgwema 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –ma: camino alargado y plano.
Observaciones gramaticales: Sĩgweme 'viejo' sufija el morfema de clase nominal inanimado –me: lugar alargado y plano.
Observaciones gramaticales: Sĩgweno 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –no: bejuco, alargado.
Observaciones gramaticales: Sĩgwexo 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –xo ~ -xõ: ovalado o cóncavo.
Observaciones gramaticales: Sĩgwexẽ 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –xẽ: cóncavo o convexo.
Observaciones gramaticales: Sĩgwede 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -de: ancho y plano.
Observaciones gramaticales: Sĩgwe 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -e: plano y redondo que se fusiona con la última vocal -e- de la base léxica. En el ejemplo sufija el morfema -ã: actante focalizado de tercera persona singular masculino.
Observaciones gramaticales: Sĩgweme 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -mé: redondo, ovalado y plano.
Observaciones gramaticales: Sĩgwechu 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –chu ~ -chũ: redondo, corto y duro.
Observaciones gramaticales: Sĩgwejwã 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -jwa: pequeña partícula redonda o en polvo.
Observaciones gramaticales: Sĩgwete 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -te: corto y redondo o parte de un todo.
Observaciones gramaticales: Sĩgwepu 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -pu: redondeado o circular, abierto por un extremo.
Observaciones gramaticales: Sĩgwemo 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -mo: de diferente forma con abertura por un lado.
Observaciones gramaticales: Sĩgwexũ 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –xu ~ -xũ: huecos.
Observaciones gramaticales: Sĩgweyu 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –yu ~ -u ~ -jo ~ -o: contenedor. En el ejemplo sĩgweo 'viejo' recibe el morfema de aspecto durativo -in- que indica sĩgwino 'se está poniendo viejo.
Observaciones gramaticales: Sĩgweto 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -to: líquido.
Observaciones gramaticales: Sĩgweñu 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado -ñú: palmacea.
Observaciones gramaticales: Sĩgweta 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –ta: caña, planta o mata.
Observaciones gramaticales: Sĩgweña 'viejo', sufija el morfema de clase nominal inanimado –ña: característica sin identificar.
Observaciones gramaticales: Sĩgweñu 'viejos (as)', sufija el morfema de clase nominal inanimado -ñu: masculino o femenino plural.
Observaciones culturales: Literalmente significa 'no joven'.
Observaciones gramaticales: Oneaixudi 'mujer vieja', sufija el morfema de clase nominal animado -xu-: femenino singular y morfema -di: negación.
Observaciones gramaticales: Oneaidudi 'mujeres viejas', sufija el morfema de clase nominal animado -du: masculino o femenino plural y el morfema de negación -di: 'no'.