Línea 26: Línea 26:
 
|loc= estos, estas  
 
|loc= estos, estas  
 
|cat_gra=dem. cerc. an. pl.   
 
|cat_gra=dem. cerc. an. pl.   
|equ=jĩtu
+
|equ=pĩtu
|fon=hĩn-tu
+
|fon=pĩn-tu
 
|ej_1=Estos van al conuco
 
|ej_1=Estos van al conuco
 
|tr_1=<u>Pĩtu</u> juna gujaga mañuja
 
|tr_1=<u>Pĩtu</u> juna gujaga mañuja
Línea 55: Línea 55:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' ~ ''pĩ-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-jã'' ~ ''-ja'' ~ ''-ya'' ~ ''-a'': alargado y tubular
+
|obs_gra=''Pija'' ~ ''pĩjã'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-jã'' ~ ''-ja'' ~ ''-ya'' ~ ''-a'': alargado y tubular
 
}}
 
}}
  
Línea 66: Línea 66:
 
|tr_1=gwikwa <u>pikwa</u> tijerakwa
 
|tr_1=gwikwa <u>pikwa</u> tijerakwa
 
|sab_1=Cristina Darapo
 
|sab_1=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-kwa'': alargado y sólido
+
|obs_gra=''Pikwa'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-kwa'': alargado y sólido
 
}}
 
}}
  
Línea 77: Línea 77:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-kwe'': alargado y flexible
+
|obs_gra=''Pikwe'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-kwe'': alargado y flexible
 
}}
 
}}
  
Línea 88: Línea 88:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pĩ-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–jẽ'': delgado, puntudo, alargado
+
|obs_gra=''Pĩjẽ'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–jẽ'': delgado, puntudo, alargado
 
}}
 
}}
  
Línea 102: Línea 102:
 
|tr_2=<u>pine</u> ĩkune mesaidena tetae junaga
 
|tr_2=<u>pine</u> ĩkune mesaidena tetae junaga
 
|sab_2=Cristina Darapo
 
|sab_2=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-ne'': alargado y blando
+
|obs_gra=''Pine'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-ne'': alargado y blando
 
}}
 
}}
  
Línea 114: Línea 114:
 
|tr_1=<u>Piche</u> patunache gwiche
 
|tr_1=<u>Piche</u> patunache gwiche
 
|sab_1=Cristina Darapo
 
|sab_1=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pi-'' ~ ''pĩ-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–che'' ~ ''chẽ'': alargado y agrupado
+
|obs_gra=''Piche'' ~ ''pĩchẽ'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–che'' ~ ''chẽ'': alargado y agrupado
 
}}
 
}}
  
Línea 126: Línea 126:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Po-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–bo'' ~ ''-ba'': alargado, filiforme y muy delgado
+
|obs_gra=''Pobo'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–bo'' ~ ''-ba'': alargado, filiforme y muy delgado
 
embarazd
 
embarazd
 
}}
 
}}
Línea 138: Línea 138:
 
|tr_1=<u>pima</u> maana ñokwima  
 
|tr_1=<u>pima</u> maana ñokwima  
 
|sab_1=Cristina Darapo
 
|sab_1=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–ma'': camino alargado y plano
+
|obs_gra=''Pima'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–ma'': camino alargado y plano
 
}}
 
}}
  
Línea 148: Línea 148:
 
|ej_1 = peme sukwa  
 
|ej_1 = peme sukwa  
 
|tr_1 = este pueblo
 
|tr_1 = este pueblo
|obs_gra=''Pi-'' 'este' sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–me'': lugar alargado y plano
+
|obs_gra=''Pime'' 'este' sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–me'': lugar alargado y plano
 
}}
 
}}
  
Línea 159: Línea 159:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–no'': bejuco, alargado
+
|obs_gra=''Pino'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–no'': bejuco, alargado
 
}}
 
}}
  
Línea 171: Línea 171:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=
 
|sab_1=
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–xo'' ~ ''-xõ'': ovalado o cóncavo
+
|obs_gra=''Pixo'' ~ ''pĩxõ''  'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–xo'' ~ ''-xõ'': ovalado o cóncavo
 
}}
 
}}
  
Línea 186: Línea 186:
 
|tr_2=tãdaxẽ <u>pĩxẽ</u> sẽxẽ  
 
|tr_2=tãdaxẽ <u>pĩxẽ</u> sẽxẽ  
 
|sab_2=Cristina Darapo
 
|sab_2=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pĩ-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–xẽ'': cóncavo o convexo
+
|obs_gra=''Pixe'' ~ ''pĩchẽ'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-xe'' ~ ''–xẽ'': cóncavo o convexo
 
}}
 
}}
  
Línea 200: Línea 200:
 
|tr_2=<u>pode</u> lepece
 
|tr_2=<u>pode</u> lepece
 
|sab_2=  
 
|sab_2=  
|obs_gra=''Po-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-de'': ancho y plano
+
|obs_gra=''Pode'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-de'': ancho y plano
 
}}
 
}}
  
Línea 211: Línea 211:
 
|tr_1=<u>pie</u> pe'e ubiaja  
 
|tr_1=<u>pie</u> pe'e ubiaja  
 
|sab_1=Cristina Darapo
 
|sab_1=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-e'': plano y redondo
+
|obs_gra=''Pie'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-e'': plano y redondo
 
}}
 
}}
  
Línea 222: Línea 222:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-mé'': redondo, ovalado y plano
+
|obs_gra=''Pime'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-mé'': redondo, ovalado y plano
 
}}
 
}}
  
Línea 234: Línea 234:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=
 
|sab_1=
|obs_gra=''Pi-'' ~ ''pĩ-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–chu'' ~ ''-chũ'': redondo, corto y duro
+
|obs_gra=''Pichu'' ~ ''pĩchũ'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–chu'' ~ ''-chũ'': redondo, corto y duro
 
}}
 
}}
  
Línea 246: Línea 246:
 
|tr_1=<u>pĩjwã</u> mañukujwã
 
|tr_1=<u>pĩjwã</u> mañukujwã
 
|sab_1=Domitila Guacarapare
 
|sab_1=Domitila Guacarapare
|obs_gra=Sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-jwa'': pequeña partícula redonda o en polvo
+
|obs_gra=''Pojwa'' ~ ''põjwã''  'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-jwa'', -jwã: pequeña partícula redonda o en polvo
 
}}
 
}}
  
Línea 258: Línea 258:
 
|tr_1=<u>pite</u> dulaite
 
|tr_1=<u>pite</u> dulaite
 
|sab_1=Santa Guacarapare
 
|sab_1=Santa Guacarapare
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-te'': corto y redondo o parte de un todo
+
|obs_gra=''Pite'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-te'': corto y redondo o parte de un todo
 
}}
 
}}
  
Línea 269: Línea 269:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-pu'': redondeado o circular, abierto por un extremo
+
|obs_gra=''Pipu'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-pu'': redondeado o circular, abierto por un extremo
 
}}
 
}}
  
Línea 280: Línea 280:
 
|tr_1=<u>Pimo</u> oyomo iayaja   
 
|tr_1=<u>Pimo</u> oyomo iayaja   
 
|sab_1=Cristina Darapo
 
|sab_1=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-mo'': de diferente forma con abertura por un lado
+
|obs_gra=''Pimo'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-mo'': de diferente forma con abertura por un lado
 
}}
 
}}
  
Línea 292: Línea 292:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' ~ ''pĩ-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–xu'' ~ ''-xũ'': huecos
+
|obs_gra=''Pixu'' ~ ''pĩxũ'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–xu'' ~ ''-xũ'': huecos
 
}}
 
}}
  
Línea 304: Línea 304:
 
|tr_1=<u>Piyu</u> nõguyu ñokwiyu  
 
|tr_1=<u>Piyu</u> nõguyu ñokwiyu  
 
|sab_1=Cristina Darapo
 
|sab_1=Cristina Darapo
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–yu'' ~ ''-u'' ~ ''-jo'' ~ ''-o'': contenedor
+
|obs_gra=''Piyu'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–yu'' ~ ''-u'' ~ ''-jo'' ~ ''-o'': contenedor
 
}}
 
}}
  
Línea 318: Línea 318:
 
|tr_2=<u>poto</u> kaito bayato
 
|tr_2=<u>poto</u> kaito bayato
 
|sab_2=Cristina Darapo
 
|sab_2=Cristina Darapo
|obs_gra=''Po-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-to'': líquido
+
|obs_gra=''Poto'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-to'': líquido
 
}}
 
}}
  
Línea 329: Línea 329:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-ñú'': palmacea
+
|obs_gra=''Piñu'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''-ñú'': palmacea
 
}}
 
}}
  
Línea 340: Línea 340:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–ta'': caña, planta o mata
+
|obs_gra=''Pita'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–ta'': caña, planta o mata
 
}}
 
}}
  
Línea 351: Línea 351:
 
|tr_1=
 
|tr_1=
 
|sab_1=  
 
|sab_1=  
|obs_gra=''Pi-'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–ña'': característica sin identificar
+
|obs_gra=''Piña'' 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–ña'': característica sin identificar
 
}}
 
}}
  
 
{{acep_es
 
{{acep_es
|loc= este (plural o neutro)  
+
|loc= estos, estas (plural o neutro)  
 
|cat_gra=dem. cerc. in.  
 
|cat_gra=dem. cerc. in.  
 
|equ=piñu  
 
|equ=piñu  
Línea 363: Línea 363:
 
|tr_1=jiñu je'ema je'ema ñe'e ñei ikwa ĩxadiã <u>pĩñu</u> ãxu ãxu jo'oda jo'odara paĩxu jo'oda jomeĩxodiãdi tie saliaxadi
 
|tr_1=jiñu je'ema je'ema ñe'e ñei ikwa ĩxadiã <u>pĩñu</u> ãxu ãxu jo'oda jo'odara paĩxu jo'oda jomeĩxodiãdi tie saliaxadi
 
|sab_1=   
 
|sab_1=   
 +
|obs_gra=''Piñu'' 'estos, estas', sufija el morfema de clase nominal inanimado ''–ñu'': plural
 
}}
 
}}

Revisión de 20:17 17 mar 2014

Diccionario español-salia huo. Instituto Caro y Cuervo.
este
  1. este   NULO pidi   [pidi]
    • La ardilla corre por el monte - pidi taine jeina rãpona. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Sufija el morfema de clase nominal animado -di: masculino singular.
  2. esta   NULO pixu   [pixu]
    • El sapo se está comiendo una mosca - Pixu uxu puloto xikwinãdi. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Sufija el morfema de clase nominal animado -xu: femenino singular.
  3. estos, estas   NULO pĩtu   [pĩntu]
    • Estos van al conuco - Pĩtu juna gujaga mañuja. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Sufija el morfema de clase nominal animado -tu: pural o neutro.
  4. este   NULO pi-   [pi] var. m. pĩ-, pe-, po-.
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: El demostrativo cercano pi- 'este (inanimado)', sufija el morfema de clase del nombre inanimado referido.
  5. este (alargado y tubular)   NULO pĩjã   [pĩŋhã] var. m. pija, piya, pia.
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pija ~ pĩjã 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -jã ~ -ja ~ -ya ~ -a: alargado y tubular.
  6. este (alargado y sólido)   NULO pikwa   [pikʷa]
    • La tijera es grande - gwikwa pikwa tijerakwa. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Pikwa 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -kwa: alargado y sólido.
  7. este (alargado y flexible)   NULO pikwe   [pikʷe]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pikwe 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -kwe: alargado y flexible.
  8. este (alargado, delgado y puntudo)   NULO pĩjẽ   [pĩŋhẽ]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pĩjẽ 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –jẽ: delgado, puntudo, alargado.
  9. este (alargado, de consistencia blanda)   NULO pine   [pine]
    • Esta hayaca está buena - pine ayaka õdega. (Cristina Darapo)
    • Este tungo está en el plato sobre la mesa - pine ĩkune mesaidena tetae junaga. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Pine 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -ne: alargado y blando.
  10. este (alargado y agrupado)   NULO piche   [pice] var. m. pĩchẽ.
    • Este racimo de topocho es grande - Piche patunache gwiche. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Piche ~ pĩchẽ 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –che ~ chẽ: alargado y agrupado.
  11. este (alargado, filiforme y muy delgado)   NULO pobo   [pobo] var. m. poba.
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pobo 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –bo ~ -ba: alargado, filiforme y muy delgado embarazd.
  12. este (camino alargado y plano)   NULO pima   [pima]
    • Este camino es largo - pima maana ñokwima. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Pima 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –ma: camino alargado y plano.
  13. este (lugar alargado y plano)   NULO pime   [pime]
    • peme sukwa - este pueblo.
    Observaciones gramaticales: Pime 'este' sufija el morfema de clase nominal inanimado –me: lugar alargado y plano.
  14. este (bejuco alargado)   NULO pino   [pino]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pino 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –no: bejuco, alargado.
  15. este (ovalado o cóncavo)   NULO pixo   [pixo] var. m. pĩxõ.
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pixo ~ pĩxõ 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –xo ~ -xõ: ovalado o cóncavo.
  16. este (cóncavo o convexo)   NULO pĩxẽ   [pĩŋxẽ] var. m. pixe.
    • Esta tierra está buena - õdexẽ pĩxẽ sẽxẽ. (Cristina Darapo)
    • Esta tierra es negra - tãdaxẽ pĩxẽ sẽxẽ. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Pixe ~ pĩchẽ 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -xe ~ –xẽ: cóncavo o convexo.
  17. este (ancho y plano)   NULO pode   [pode]
    • el cuchillo está filoso - pode gwaide fijade. (Cristina Darapo)
    • Esta camaza - pode lepece.
    Observaciones gramaticales: Pode 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -de: ancho y plano.
  18. este (plano y redondo)   NULO pie   [pie]
    • Este casabe se quemó - pie pe'e ubiaja. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Pie 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -e: plano y redondo.
  19. este (redondo, ovalado y plano)   NULO pimé   [himé]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pime 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -mé: redondo, ovalado y plano.
  20. este (redondo, corto y duro)   NULO pichu   [picu] var. m. pĩchũ.
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pichu ~ pĩchũ 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –chu ~ -chũ: redondo, corto y duro.
  21. este (pequeña partícula redonda o en polvo)   NULO põjwã   [põŋhʷã] var. m. pĩjwa.
    • Este mañoco - pĩjwã mañukujwã. (Domitila Guacarapare)
    Observaciones gramaticales: Pojwa ~ põjwã 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -jwa, -jwã: pequeña partícula redonda o en polvo.
  22. este (corto y redondo o parte de un todo)   NULO pite   [pite] var. m. pote.
    • Este asiento - pite dulaite. (Santa Guacarapare)
    Observaciones gramaticales: Pite 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -te: corto y redondo o parte de un todo.
  23. este (circular o redondo, abierto por un extremo)   NULO pipu   [pipu]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pipu 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -pu: redondeado o circular, abierto por un extremo.
  24. este (de diferente forma con abertura por un lado)   NULO pimo   [pimo]
    • Esta olla se quemó - Pimo oyomo iayaja. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Pimo 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -mo: de diferente forma con abertura por un lado.
  25. este (boca, orificio o hueco)   NULO pĩxũ   [pĩŋxũ] var. m. pixu.
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pixu ~ pĩxũ 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –xu ~ -xũ: huecos.
  26. este (contenedor)   NULO piyu   [piɟu] var. m. piu, piju, pijo, pio.
    • Este árbol es alto - Piyu nõguyu ñokwiyu. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Piyu 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –yu ~ -u ~ -jo ~ -o: contenedor.
  27. este (líquido)   NULO poto   [poto]
    • Esta agua está sucia - poto kaito ñikia. (Cristina Darapo)
    • Esta agua está buena - poto kaito bayato. (Cristina Darapo)
    Observaciones gramaticales: Poto 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -to: líquido.
  28. este (palmácea)   NULO piñú   [piɲú]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Piñu 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado -ñú: palmacea.
  29. este (caña, planta o mata)   NULO pita   [pita]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Pita 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –ta: caña, planta o mata.
  30. este (característica sin identificar)   NULO piña   [piɲa]
    • Ejemplo pendiente.
    Observaciones gramaticales: Piña 'este', sufija el morfema de clase nominal inanimado –ña: característica sin identificar.
  31. estos, estas (plural o neutro)   NULO piñu   [piɲu] var. d. piño.
    • Ahora no hay esta clase de comida, a todos los sálibas se les olvidó comerla - jiñu je'ema je'ema ñe'e ñei ikwa ĩxadiã pĩñu ãxu ãxu jo'oda jo'odara paĩxu jo'oda jomeĩxodiãdi tie saliaxadi.
    Observaciones gramaticales: Piñu 'estos, estas', sufija el morfema de clase nominal inanimado –ñu: plural.