Diccionario
Herramientas
m (neutro por plural) |
|||
(No se muestran 2 ediciones intermedias de un usuario) | |||
Línea 1: | Línea 1: | ||
{{ESP-SAL}} | {{ESP-SAL}} | ||
− | + | {{grupo|5}} | |
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc=tres | |loc=tres | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
− | |equ= | + | |equ=xedubadu |
− | |fon=xe- | + | |fon=xe-du-ba-du |
− | + | |var_d= xedobadu | |
− | |var_d= | + | |
|ej_1=Tres lunas (tres meses) | |ej_1=Tres lunas (tres meses) | ||
− | |tr_1=<u> | + | |tr_1=<u>Xedubadu</u> bejo |
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra= | + | |ej_2=Tres mujeres |
− | |obs_cul=En la actualidad en la lengua sáliba sólo existen los números del 1 al 4, los demás números los nombran con préstamos del español a los que les sufijan morfemas de esta lengua. Según el manuscrito de 1790 | + | |tr_2=<u>Xedubadu</u> ñatu |
+ | |sab_2= | ||
+ | |obs_gra=''Xedubadu'' 'tres' sufija el morfema de clase nominal animado ''–du'': masculino o femenino plural | ||
+ | |obs_cul=''Xedubadu'' 'tres'. En la actualidad en la lengua sáliba sólo existen los números del 1 al 4, los demás números los nombran con préstamos del español a los que les sufijan morfemas de esta lengua. Según el manuscrito 230 de 1790, transcrito por Diego F. Gómez y George E. Dueñas, los sálibas contaban hasta el número doscientos, asi: 20 igual un hombre (contaban los 10 dedos de las manos y los 10 de los pies), 40 igual a dos hombres (cuentan 10 dedos de las manos y 10 de los pies), y así sucesivamente | ||
}} | }} | ||
+ | {{acep_es | ||
+ | |loc=tres | ||
+ | |cat_gra=num. | ||
+ | |equ=xedubadu jĩxo | ||
+ | |fon=xe-du-ba-du hĩŋ-xo | ||
+ | |ej_1= | ||
+ | |tr_1= | ||
+ | |sab_1= | ||
+ | |obs_gra=''Xedubadu jĩxo'' 'tres personas'. Término conformado por ''xedubadu'' 'tres' que sufija el morfema de clase nominal animado ''-du'': masculino o femenino plural y ''jĩxo'' 'gente'. Literalmente 'tres gente' | ||
+ | }} | ||
+ | {{cierra_grupo}} | ||
+ | {{grupo|6}} | ||
{{acep_es | {{acep_es | ||
|loc= tres (alargado y tubular) | |loc= tres (alargado y tubular) | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xẽjãbadi | |equ=xẽjãbadi | ||
− | |fon=xẽŋ-hã- | + | |fon=xẽŋ-hã-ba-di |
|var_m= xejabadi, xeyabadi, xeabadi | |var_m= xejabadi, xeyabadi, xeabadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xejabadi'' ~ ''xẽjãbadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xejabadi'' ~ ''xẽjãbadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-jã''~ ''-ja'' ~ ''-ya'' ~ ''-a'': alargado y tubular |
}} | }} | ||
Línea 31: | Línea 45: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xekwabadi | |equ=xekwabadi | ||
− | |fon=xe-kʷa- | + | |fon=xe-kʷa-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xekwabadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xekwabadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-kwa'': alargado y sólido |
}} | }} | ||
Línea 42: | Línea 56: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xekwebadi | |equ=xekwebadi | ||
− | |fon=xe-kʷe- | + | |fon=xe-kʷe-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xekwebadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xekwebadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-kwe'': alargado y flexible |
}} | }} | ||
Línea 53: | Línea 67: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xejẽbadi | |equ=xejẽbadi | ||
− | |fon=xẽŋ-hẽ- | + | |fon=xẽŋ-hẽ-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xẽjẽbadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xẽjẽbadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–jẽ'': delgado, puntudo, alargado |
}} | }} | ||
Línea 64: | Línea 78: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xenebadi | |equ=xenebadi | ||
− | |fon=xe | + | |fon=xe-ne-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xenebadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xenebadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-ne'': alargado y blando |
}} | }} | ||
Línea 75: | Línea 89: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xechebadi | |equ=xechebadi | ||
− | |fon=xe-ce- | + | |fon=xe-ce-ba-di |
|var_m= xẽchẽbadi | |var_m= xẽchẽbadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xechebadi'' ~ ''xẽchẽbadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xechebadi'' ~ ''xẽchẽbadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–che'' ~ ''chẽ'': alargado y agrupado |
}} | }} | ||
Línea 87: | Línea 101: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xebobadi | |equ=xebobadi | ||
− | |fon=xe-bo- | + | |fon=xe-bo-ba-di |
|var_m= xebadi | |var_m= xebadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xebobadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xebobadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–bo'' ~ ''-ba'': alargado, filiforme y muy delgado |
}} | }} | ||
Línea 99: | Línea 113: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xemabadi | |equ=xemabadi | ||
− | |fon=xe-ma- | + | |fon=xe-ma-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xemabadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xemabadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–ma'': camino alargado y plano |
}} | }} | ||
Línea 110: | Línea 124: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xemebadi | |equ=xemebadi | ||
− | |fon=xe-me- | + | |fon=xe-me-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
Línea 121: | Línea 135: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xenobadi | |equ=xenobadi | ||
− | |fon=xe-no- | + | |fon=xe-no-ba-di |
|ej_1=Tres flechas | |ej_1=Tres flechas | ||
|tr_1=<u>Xenobadi</u> dokono | |tr_1=<u>Xenobadi</u> dokono | ||
|sab_1=Domitila Guacarapare | |sab_1=Domitila Guacarapare | ||
− | + | |obs_gra=''Xenobadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–no'': bejuco, alargado | |
− | + | ||
− | + | ||
− | |obs_gra=''Xenobadi'' 'tres' | + | |
}} | }} | ||
Línea 135: | Línea 146: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xexobadi | |equ=xexobadi | ||
− | |fon=xe-xo- | + | |fon=xe-xo-ba-di |
|var_m= xẽxõbadi | |var_m= xẽxõbadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xexobadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xexobadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–xo'' ~ ''-xõ'': ovalado o cóncavo |
}} | }} | ||
Línea 147: | Línea 158: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xẽxẽbadi | |equ=xẽxẽbadi | ||
− | |fon=xẽŋ-xẽ- | + | |fon=xẽŋ-xẽ-ba-di |
|var_m= xexebadi | |var_m= xexebadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xẽxẽbadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xẽxẽbadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–xẽ'': cóncavo o convexo |
}} | }} | ||
Línea 159: | Línea 170: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xedebadi | |equ=xedebadi | ||
− | |fon=xe–de- | + | |fon=xe–de-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xedebadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xedebadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–de'': ancho y plano |
}} | }} | ||
Línea 170: | Línea 181: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xeebadi | |equ=xeebadi | ||
− | |fon=xe-e- | + | |fon=xe-e-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
Línea 181: | Línea 192: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xemébadi | |equ=xemébadi | ||
− | |fon=xe-mé- | + | |fon=xe-mé-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xemebadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xemebadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-mé'': redondo, ovalado y plano |
}} | }} | ||
Línea 192: | Línea 203: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xechubadi | |equ=xechubadi | ||
− | |fon=xe-cu- | + | |fon=xe-cu-ba-di |
|var_m= xẽchũbadi | |var_m= xẽchũbadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xechubadi'' ~ ''xẽchũbadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xechubadi'' ~ ''xẽchũbadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–chu'' ~ ''-chũ'': redondo, corto y duro |
}} | }} | ||
Línea 204: | Línea 215: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xẽjwãdi | |equ=xẽjwãdi | ||
− | |fon=xẽŋ-hʷã- | + | |fon=xẽŋ-hʷã-ba-di |
|var_m= xejwabadi | |var_m= xejwabadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xẽjwãdi'' | + | |obs_gra=''Xẽjwãdi'' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-jwa'': pequeña partícula redonda o en polvo |
}} | }} | ||
Línea 216: | Línea 227: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xetebadi | |equ=xetebadi | ||
− | |fon=xe-te- | + | |fon=xe-te-ba-di |
|var_m= xetebadi | |var_m= xetebadi | ||
|ej_1=Tres asientos | |ej_1=Tres asientos | ||
− | |tr_1=<u> | + | |tr_1=<u>Xetebadi</u> dulaite |
|sab_1=Santa Guacarapare | |sab_1=Santa Guacarapare | ||
|ej_2=Tres ojos | |ej_2=Tres ojos | ||
|tr_2=<u>Xetebadi</u> paxute | |tr_2=<u>Xetebadi</u> paxute | ||
|sab_2=Domitila Guacrapare | |sab_2=Domitila Guacrapare | ||
− | |obs_gra=''Xetebadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xetebadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-te'': corto y redondo o parte de un todo |
}} | }} | ||
Línea 231: | Línea 242: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xepubadi | |equ=xepubadi | ||
− | |fon=xe-pu- | + | |fon=xe-pu-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xepubadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xepubadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-pu'': redondeado o circular, abierto por un extremo |
}} | }} | ||
Línea 242: | Línea 253: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xemobadi | |equ=xemobadi | ||
− | |fon=xe-mo- | + | |fon=xe-mo-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xemobadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xemobadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-mo'': de diferente forma con abertura por un lado |
}} | }} | ||
Línea 253: | Línea 264: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xẽxũbadi | |equ=xẽxũbadi | ||
− | |fon=xẽŋ-xũ- | + | |fon=xẽŋ-xũ-ba-di |
|var_m= xexubadi | |var_m= xexubadi | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xexubadi'' ~ ''xẽxũbadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xexubadi'' ~ ''xẽxũbadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–xu'' ~ ''-xũ'': huecos |
}} | }} | ||
Línea 269: | Línea 280: | ||
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
− | |sab_1= | + | |sab_1= |
− | |obs_gra=''Xeyubadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xeyubadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–yu'' ~ ''-u'' ~ ''-jo'' ~ ''-o'': contenedor |
}} | }} | ||
Línea 277: | Línea 288: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xetobadi | |equ=xetobadi | ||
− | |fon=xe-to- | + | |fon=xe-to-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
Línea 288: | Línea 299: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xeñúbadi | |equ=xeñúbadi | ||
− | |fon=xe-ɲú- | + | |fon=xe-ɲú-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xeñubadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xeñubadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''-ñú'': palmacea |
}} | }} | ||
Línea 299: | Línea 310: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xetabadi | |equ=xetabadi | ||
− | |fon=xe-ta- | + | |fon=xe-ta-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xetabadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xetabadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–ta'': caña, planta o mata |
}} | }} | ||
Línea 310: | Línea 321: | ||
|cat_gra=num. | |cat_gra=num. | ||
|equ=xeñabadi | |equ=xeñabadi | ||
− | |fon=xe-ɲa- | + | |fon=xe-ɲa-ba-di |
|ej_1= | |ej_1= | ||
|tr_1= | |tr_1= | ||
|sab_1= | |sab_1= | ||
− | |obs_gra=''Xeñabadi'' 'tres' | + | |obs_gra=''Xeñabadi'' 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado ''–ña'': característica sin identificar |
}} | }} |
Última revisión de 16:39 30 mar 2015
Diccionario español-salia huo. Instituto Caro y Cuervo.
tres
- Animado
- tres num. xedubadu [xedubadu] var. d. xedobadu.
- Tres lunas (tres meses) - Xedubadu bejo.
- Tres mujeres - Xedubadu ñatu.
- tres num. xedubadu jĩxo [xedubadu hĩŋxo]
- Ejemplo pendiente.
- Inanimado
- tres (alargado y tubular) num. xẽjãbadi [xẽŋhãbadi] var. m. xejabadi, xeyabadi, xeabadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (alargado y sólido) num. xekwabadi [xekʷabadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (alargado y flexible) num. xekwebadi [xekʷebadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (alargado, delgado y puntudo) num. xejẽbadi [xẽŋhẽbadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (alargado, de consistencia blanda) num. xenebadi [xenebadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (alargado y agrupado) num. xechebadi [xecebadi] var. m. xẽchẽbadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (alargado, filiforme y muy delgado) num. xebobadi [xebobadi] var. m. xebadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (camino alargado y plano) num. xemabadi [xemabadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (lugar alargado y plano) num. xemebadi [xemebadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (bejuco alargado) num. xenobadi [xenobadi]
- Tres flechas - Xenobadi dokono. (Domitila Guacarapare)
- tres (ovalado o cóncavo) num. xexobadi [xexobadi] var. m. xẽxõbadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (cóncavo o convexo) num. xẽxẽbadi [xẽŋxẽbadi] var. m. xexebadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (ancho y plano) num. xedebadi [xe–debadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (plano y redondo) num. xeebadi [xeebadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (redondo, ovalado y plano) num. xemébadi [xemébadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (redondo, corto y duro) num. xechubadi [xecubadi] var. m. xẽchũbadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (pequeña partícula redonda o en polvo) num. xẽjwãdi [xẽŋhʷãbadi] var. m. xejwabadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (corto y redondo o parte de un todo) num. xetebadi [xetebadi] var. m. xetebadi.
- Tres asientos - Xetebadi dulaite. (Santa Guacarapare)
- Tres ojos - Xetebadi paxute. (Domitila Guacrapare)
- tres (circular o redondo, abierto por un extremo) num. xepubadi [xepubadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (de diferente forma con abertura por un lado) num. xemobadi [xemobadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (boca, orificio o hueco) num. xẽxũbadi [xẽŋxũbadi] var. m. xexubadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (contenedor) num. xeyubadi [xeɟubadi] var. m. xeubadi, xejubadi, xejobadi, xeobadi.
- Ejemplo pendiente.
- tres (líquido) num. xetobadi [xetobadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (palmácea) num. xeñúbadi [xeɲúbadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (caña, planta o mata) num. xetabadi [xetabadi]
- Ejemplo pendiente.
- tres (característica sin identificar) num. xeñabadi [xeɲabadi]
- Ejemplo pendiente.
Observaciones culturales: Xedubadu 'tres'. En la actualidad en la lengua sáliba sólo existen los números del 1 al 4, los demás números los nombran con préstamos del español a los que les sufijan morfemas de esta lengua. Según el manuscrito 230 de 1790, transcrito por Diego F. Gómez y George E. Dueñas, los sálibas contaban hasta el número doscientos, asi: 20 igual un hombre (contaban los 10 dedos de las manos y los 10 de los pies), 40 igual a dos hombres (cuentan 10 dedos de las manos y 10 de los pies), y así sucesivamente.
Observaciones gramaticales: Xedubadu 'tres' sufija el morfema de clase nominal animado –du: masculino o femenino plural.
Observaciones gramaticales: Xedubadu jĩxo 'tres personas'. Término conformado por xedubadu 'tres' que sufija el morfema de clase nominal animado -du: masculino o femenino plural y jĩxo 'gente'. Literalmente 'tres gente'.
Observaciones gramaticales: Xejabadi ~ xẽjãbadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -jã~ -ja ~ -ya ~ -a: alargado y tubular.
Observaciones gramaticales: Xekwabadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -kwa: alargado y sólido.
Observaciones gramaticales: Xekwebadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -kwe: alargado y flexible.
Observaciones gramaticales: Xẽjẽbadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –jẽ: delgado, puntudo, alargado.
Observaciones gramaticales: Xenebadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -ne: alargado y blando.
Observaciones gramaticales: Xechebadi ~ xẽchẽbadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –che ~ chẽ: alargado y agrupado.
Observaciones gramaticales: Xebobadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –bo ~ -ba: alargado, filiforme y muy delgado.
Observaciones gramaticales: Xemabadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –ma: camino alargado y plano.
Observaciones gramaticales: Xemebadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –me: lugar alargado y plano.
Observaciones gramaticales: Xenobadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –no: bejuco, alargado.
Observaciones gramaticales: Xexobadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –xo ~ -xõ: ovalado o cóncavo.
Observaciones gramaticales: Xẽxẽbadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –xẽ: cóncavo o convexo.
Observaciones gramaticales: Xedebadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –de: ancho y plano.
Observaciones gramaticales: Xeebadi 'tres', infija el morfema de clase nominal inanimado -e: plano y redondo.
Observaciones gramaticales: Xemebadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -mé: redondo, ovalado y plano.
Observaciones gramaticales: Xechubadi ~ xẽchũbadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –chu ~ -chũ: redondo, corto y duro.
Observaciones gramaticales: Xẽjwãdi infija el morfema de clase nominal inanimado -jwa: pequeña partícula redonda o en polvo.
Observaciones gramaticales: Xetebadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -te: corto y redondo o parte de un todo.
Observaciones gramaticales: Xepubadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -pu: redondeado o circular, abierto por un extremo.
Observaciones gramaticales: Xemobadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -mo: de diferente forma con abertura por un lado.
Observaciones gramaticales: Xexubadi ~ xẽxũbadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –xu ~ -xũ: huecos.
Observaciones gramaticales: Xeyubadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –yu ~ -u ~ -jo ~ -o: contenedor.
Observaciones gramaticales: Xetobadi 'tres', infija el morfema de clase nominal inanimado -to: líquido.
Observaciones gramaticales: Xeñubadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado -ñú: palmacea.
Observaciones gramaticales: Xetabadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –ta: caña, planta o mata.
Observaciones gramaticales: Xeñabadi 'tres' infija el morfema de clase nominal inanimado –ña: característica sin identificar.