Diccionario español-salia huo. Instituto Caro y Cuervo.
subir

    1. (yo) subo   v. c. chĩxadama   [cĩŋxadama]

      Conjugador sáliba

      El verbo es chĩxadama, la raíz verbal es ĩxadam, su grupo es 1 y la fonotáctica de su raíz es VCVCVC.

      Nota bene: Este conjugador usa un algoritmo computacional, basado en un paradigma verbal, y no todas sus conjugaciones están testificadas.

      Presente /
      Pasado
      1PS chĩxadama
      2PS kũxadama
      3PSM ĩxadama
      3PSF xĩxadama
      1PPL tĩxadama
      2PPL kũxadamãdo
      3PPL jĩxadama
      Presente /
      Pasado negativo
      1PS chĩxadamadia
      2PS kũxadamadia
      3PSM ĩxadamadia
      3PSF xĩxadamadia
      1PPL tĩxadamadia
      2PPL kũxadamadiãdo
      3PPL jĩxadamadia
      Presente /
      Pasado continuo
      1PS chĩxadamina
      2PS kũxadamina
      3PSM ĩxadamina
      3PSF xĩxadamina
      1PPL tĩxadamina
      2PPL kũxadaminãdo
      3PPL jĩxadamina
      Presente /
      Pasado continuo negativo
      1PS chĩxadaminadia
      2PS kũxadaminadia
      3PSM ĩxadaminadia
      3PSF xĩxadaminadia
      1PPL tĩxadaminadia
      2PPL kũxadaminadiãdo
      3PPL jĩxadaminadia
      Presente /
      Futuro
      1PS chĩxadamaga
      2PS kũxadamaga
      3PSM ĩxadamaga
      3PSF xĩxadamaga
      1PPL tĩxadamaga
      2PPL kũxadamagãdo
      3PPL jĩxadamaga
      Presente /
      Futuro negativo
      1PS chĩxadamadiga
      2PS kũxadamadiga
      3PSM ĩxadamadiga
      3PSF xĩxadamadiga
      1PPL tĩxadamadiga
      2PPL kũxadamadigãdo
      3PPL jĩxadamadiga
      Presente /
      Futuro continuo
      1PS chĩxadaminaga
      2PS kũxadaminaga
      3PSM ĩxadaminaga
      3PSF xĩxadaminaga
      1PPL tĩxadaminaga
      2PPL kũxadaminagãdo
      3PPL jĩxadaminaga
      Presente /
      Futuro continuo negativo
      1PS chĩxadaminadiga
      2PS kũxadaminadiga
      3PSM ĩxadaminadiga
      3PSF xĩxadaminadiga
      1PPL tĩxadaminadiga
      2PPL kũxadaminadigãdo
      3PPL jĩxadaminadiga
      Potencial imperfecto
      1PS chĩxadamanao chĩxadamaga
      2PS kũxadamanao kũxadamaga
      3PSM ĩxadamanao ĩxadamaga
      3PSF xĩxadamanao xĩxadamaga
      1PPL tĩxadamanao tĩxadamaga
      2PPL kũxadamanao kũxadamagãdo
      3PPL jĩxadamanao jĩxadamaga
      Nominalizado
      3M ĩxadame
      3F ĩxadamo
      3PLN ĩxadamodu
      Nominalizado negativo
      3M ĩxadamedi
      3F ĩxadamodi
      3PLN ĩxadamodudi
      Nominalizado continuo
      3M ĩxadamine
      3F ĩxadamino
      3PLN ĩxadaminodu
      Nominalizado continuo caduco focalizado
      1PS (M) ĩxadaminexacha
      1PS (F) ĩxadaminoxacha
      2PS (M) ĩxadaminexaga
      2PS (F) ĩxadaminoxaga
      3PS (M) ĩxadaminexa
      3PS (F) ĩxadaminoxa
      1PP (M/F) ĩxadaminoduxata
      2PP (M/F) ĩxadaminoduxagãdo
      3PP (M/F) ĩxadaminoduxaja
      Nominalizado continuo focalizado
      1PS (M) ĩxadaminecha
      1PS (F) ĩxadaminocha
      2PS (M) ĩxadaminega
      2PS (F) ĩxadaminoga
      3PS (M) ĩxadaminea
      3PS (F) ĩxadaminoxa
      1PP (M/F) ĩxadaminoduta
      2PP (M/F) ĩxadaminodugãdo
      3PP (M/F) ĩxadaminoduja
      Nominalizado perfecto focalizado
      1PS (M) ĩxadamejocha
      1PS (F) ĩxadamojocha
      2PS (M) ĩxadamejoga
      2PS (F) ĩxadamojoga
      3PS (M) ĩxadamejoa
      3PS (F) ĩxadamojoxa
      1PP (M/F) ĩxadamodujota
      2PP (M/F) ĩxadamodujogãdo
      3PP (M/F) ĩxadamodujoja
      • Ejemplo pendiente.
      Observaciones culturales: Chĩxadama '(yo) subo', también significa 'llegar', 'arribar', 'ascender'.
      Observaciones gramaticales: Chĩxadama '(yo) subo', prefija el morfema ch-: índice de primera persona singular. Este verbo que comienza por vocal (-V) se conjuga: chĩxadama ‘(yo) subo’, kwĩxadama ‘(usted) sube’, ĩxadama ‘(él) sube’, xĩxadama ‘(ella) sube’, tĩxadama ‘(nosotros) subimos’, kwĩxadamãdo ‘(ustedes) suben’, jĩxadama ‘(ellos, ellas) suben’.
    2. (él) sube   v. ĩxadama   [ĩŋxadama]
      • Ejemplo pendiente.
      Observaciones gramaticales: Ĩxadama '(él) sube', prefija el morfema ø-: índice de tercera persona singular.
    3. (usted) subió   v. kwĩxadama   [kʷĩŋxadama]
      • Usted subió al cerro - Ũku inakwana kwĩxadama.
      Observaciones gramaticales: Kwĩxadama '(usted) subió', prefija el morfema kw-: índice de segunda persona singular.
    4. (ellos, ellas) subieron   v. jĩxadaño   [hĩŋxadaɲo]
      • En ese instante subieron los hermanos de la mujer - Yeno'o jĩũ jĩũ yenola jĩxadamia jĩtu xumebodu.
      • Cuando subieron a la casa la hermana se enfermó - Itoda jĩxadamana jixu jachusã... sõdixuxiara.
      Observaciones gramaticales: Jĩxadaño '(ellos, ellas) subieron', prefija el morfema j-: índice de tercera persona plural.
    5. cuando subió   loc. verb. jĩxadaminaadara   [hĩnxadaminaːdara]
      • Ejemplo pendiente.

    1. (yo) subí / subía   v. rĩdea   [rĩndea]
      • Yo subía antes - Jĩsi pameda rĩdea. (Domitila Guacarapare)
      • Yo subí ayer - Jĩsi ãxe rĩdea. (Domitila Guacarapare)
      Observaciones culturales: Rĩdea '(yo) subo/subí/subía' también significa 'trepar'.
      Observaciones gramaticales: Rĩdea '(yo) subo/subí/subía' sufija el morfema -d-: índice de primera persona singular. Este verbo cuya sílaba inicial es CV- con el modo real se conjuga: rĩdea '(yo) subo/subí', rĩkwea '(usted) sube/subió', rĩea '(él) sube/subió', rĩxea '(ella) sube/subió', rĩtea '(nosotros) subimos', rĩkweãdo '(ustedes) suben/subieron', rĩjea '(ellos, ellas) suben/subieron'.
    2. (yo) subo / subiré   v. rĩdega   [rĩdega]
      • Yo me trepo - Jĩsi rĩdega.
      • Yo subiré mañana al cerro - Jĩsi jana tãde rĩdega inakwana.
    3. (yo) subo   v. rĩdema   [rĩndema]
      • Yo subo al cerro - Jĩsi rĩdema inakwana. (Domitila Guacarapare)
      • Tú y otros subieron al cerro - Ũku, jõtugi rĩkwemãdo inakwana. (Domitila Guacarapare)
      • La niña sube al caño - Jixu nẽẽ oxeda rĩxema. (Domitila Guacarapare)

  1. Nominalizado
    1. el que sube   s. m. rĩpee   [rĩnpee]
      • Ejemplo pendiente.
      Observaciones gramaticales: Rĩpee 'el que sube' sufija el morfema de clase nominal animado -e: masculino singular.
    2. la que sube   s. f. rĩpeo   [rĩnpeo]
      • Ejemplo pendiente.
      Observaciones gramaticales: Rĩpeo 'la que sube' sufija el morfema de clase nominal animado -o: femenino singular.
    3. los, las que suben   s. pl. rĩpeodu   [rĩnpeodu]
      • Ejemplo pendiente.
      Observaciones gramaticales: Rĩpeodu 'los, las que suben' sufija el morfema de clase nominal animado -odu: masculino o femenino plural.