Diccionario
Herramientas
Diccionario español-salia huo. Instituto Caro y Cuervo.
subir
-
(yo) subo v. c. chĩxadama [cĩŋxadama]
Conjugador sáliba
El verbo es chĩxadama, la raíz verbal es ĩxadam, su grupo es 1 y la fonotáctica de su raíz es VCVCVC.
Nota bene: Este conjugador usa un algoritmo computacional, basado en un paradigma verbal, y no todas sus conjugaciones están testificadas.
Presente /
Pasado1PS chĩxadama 2PS kũxadama 3PSM ĩxadama 3PSF xĩxadama 1PPL tĩxadama 2PPL kũxadamãdo 3PPL jĩxadama Presente /
Pasado negativo1PS chĩxadamadia 2PS kũxadamadia 3PSM ĩxadamadia 3PSF xĩxadamadia 1PPL tĩxadamadia 2PPL kũxadamadiãdo 3PPL jĩxadamadia Presente /
Pasado continuo1PS chĩxadamina 2PS kũxadamina 3PSM ĩxadamina 3PSF xĩxadamina 1PPL tĩxadamina 2PPL kũxadaminãdo 3PPL jĩxadamina Presente /
Pasado continuo negativo1PS chĩxadaminadia 2PS kũxadaminadia 3PSM ĩxadaminadia 3PSF xĩxadaminadia 1PPL tĩxadaminadia 2PPL kũxadaminadiãdo 3PPL jĩxadaminadia Presente /
Futuro1PS chĩxadamaga 2PS kũxadamaga 3PSM ĩxadamaga 3PSF xĩxadamaga 1PPL tĩxadamaga 2PPL kũxadamagãdo 3PPL jĩxadamaga Presente /
Futuro negativo1PS chĩxadamadiga 2PS kũxadamadiga 3PSM ĩxadamadiga 3PSF xĩxadamadiga 1PPL tĩxadamadiga 2PPL kũxadamadigãdo 3PPL jĩxadamadiga Presente /
Futuro continuo1PS chĩxadaminaga 2PS kũxadaminaga 3PSM ĩxadaminaga 3PSF xĩxadaminaga 1PPL tĩxadaminaga 2PPL kũxadaminagãdo 3PPL jĩxadaminaga Presente /
Futuro continuo negativo1PS chĩxadaminadiga 2PS kũxadaminadiga 3PSM ĩxadaminadiga 3PSF xĩxadaminadiga 1PPL tĩxadaminadiga 2PPL kũxadaminadigãdo 3PPL jĩxadaminadiga Potencial imperfecto 1PS chĩxadamanao chĩxadamaga 2PS kũxadamanao kũxadamaga 3PSM ĩxadamanao ĩxadamaga 3PSF xĩxadamanao xĩxadamaga 1PPL tĩxadamanao tĩxadamaga 2PPL kũxadamanao kũxadamagãdo 3PPL jĩxadamanao jĩxadamaga Nominalizado 3M ĩxadame 3F ĩxadamo 3PLN ĩxadamodu Nominalizado negativo 3M ĩxadamedi 3F ĩxadamodi 3PLN ĩxadamodudi Nominalizado continuo 3M ĩxadamine 3F ĩxadamino 3PLN ĩxadaminodu Nominalizado continuo caduco focalizado 1PS (M) ĩxadaminexacha 1PS (F) ĩxadaminoxacha 2PS (M) ĩxadaminexaga 2PS (F) ĩxadaminoxaga 3PS (M) ĩxadaminexa 3PS (F) ĩxadaminoxa 1PP (M/F) ĩxadaminoduxata 2PP (M/F) ĩxadaminoduxagãdo 3PP (M/F) ĩxadaminoduxaja Nominalizado continuo focalizado 1PS (M) ĩxadaminecha 1PS (F) ĩxadaminocha 2PS (M) ĩxadaminega 2PS (F) ĩxadaminoga 3PS (M) ĩxadaminea 3PS (F) ĩxadaminoxa 1PP (M/F) ĩxadaminoduta 2PP (M/F) ĩxadaminodugãdo 3PP (M/F) ĩxadaminoduja Nominalizado perfecto focalizado 1PS (M) ĩxadamejocha 1PS (F) ĩxadamojocha 2PS (M) ĩxadamejoga 2PS (F) ĩxadamojoga 3PS (M) ĩxadamejoa 3PS (F) ĩxadamojoxa 1PP (M/F) ĩxadamodujota 2PP (M/F) ĩxadamodujogãdo 3PP (M/F) ĩxadamodujoja - Ejemplo pendiente.
- (él) sube v. ĩxadama [ĩŋxadama]
- Ejemplo pendiente.
- (usted) subió v. kwĩxadama [kʷĩŋxadama]
- Usted subió al cerro - Ũku inakwana kwĩxadama.
- (ellos, ellas) subieron v. jĩxadaño [hĩŋxadaɲo]
- En ese instante subieron los hermanos de la mujer - Yeno'o jĩũ jĩũ yenola jĩxadamia jĩtu xumebodu.
- Cuando subieron a la casa la hermana se enfermó - Itoda jĩxadamana jixu jachusã... sõdixuxiara.
- cuando subió loc. verb. jĩxadaminaadara [hĩnxadaminaːdara]
- Ejemplo pendiente.
- (yo) subí / subía v. rĩdea [rĩndea]
- Yo subía antes - Jĩsi pameda rĩdea. (Domitila Guacarapare)
- Yo subí ayer - Jĩsi ãxe rĩdea. (Domitila Guacarapare)
- (yo) subo / subiré v. rĩdega [rĩdega]
- Yo me trepo - Jĩsi rĩdega.
- Yo subiré mañana al cerro - Jĩsi jana tãde rĩdega inakwana.
- (yo) subo v. rĩdema [rĩndema]
- Yo subo al cerro - Jĩsi rĩdema inakwana. (Domitila Guacarapare)
- Tú y otros subieron al cerro - Ũku, jõtugi rĩkwemãdo inakwana. (Domitila Guacarapare)
- La niña sube al caño - Jixu nẽẽ oxeda rĩxema. (Domitila Guacarapare)
- Nominalizado
- el que sube s. m. rĩpee [rĩnpee]
- Ejemplo pendiente.
- la que sube s. f. rĩpeo [rĩnpeo]
- Ejemplo pendiente.
- los, las que suben s. pl. rĩpeodu [rĩnpeodu]
- Ejemplo pendiente.
Observaciones culturales: Chĩxadama '(yo) subo', también significa 'llegar', 'arribar', 'ascender'.
Observaciones gramaticales: Chĩxadama '(yo) subo', prefija el morfema ch-: índice de primera persona singular. Este verbo que comienza por vocal (-V) se conjuga:
chĩxadama ‘(yo) subo’, kwĩxadama ‘(usted) sube’, ĩxadama ‘(él) sube’, xĩxadama ‘(ella) sube’, tĩxadama ‘(nosotros) subimos’, kwĩxadamãdo ‘(ustedes) suben’, jĩxadama ‘(ellos, ellas) suben’.
Observaciones gramaticales: Ĩxadama '(él) sube', prefija el morfema ø-: índice de tercera persona singular.
Observaciones gramaticales: Kwĩxadama '(usted) subió', prefija el morfema kw-: índice de segunda persona singular.
Observaciones gramaticales: Jĩxadaño '(ellos, ellas) subieron', prefija el morfema j-: índice de tercera persona plural.
Observaciones culturales: Rĩdea '(yo) subo/subí/subía' también significa 'trepar'.
Observaciones gramaticales: Rĩdea '(yo) subo/subí/subía' sufija el morfema -d-: índice de primera persona singular. Este verbo cuya sílaba inicial es CV- con el modo real se conjuga: rĩdea '(yo) subo/subí', rĩkwea '(usted) sube/subió', rĩea '(él) sube/subió', rĩxea '(ella) sube/subió', rĩtea '(nosotros) subimos', rĩkweãdo '(ustedes) suben/subieron', rĩjea '(ellos, ellas) suben/subieron'.
Observaciones gramaticales: Rĩpee 'el que sube' sufija el morfema de clase nominal animado -e: masculino singular.
Observaciones gramaticales: Rĩpeo 'la que sube' sufija el morfema de clase nominal animado -o: femenino singular.
Observaciones gramaticales: Rĩpeodu 'los, las que suben' sufija el morfema de clase nominal animado -odu: masculino o femenino plural.